با فروپاشی امپراطوری عثمانی در اوایل قرن بیستم و فشار استعمار بر کشورهای اسلامی، مسلمانان در اندیشه جایگزینی برای این سرشکستگی بودند. گروه‌های متعددی به دنبال بازگشت به مبانی اسلامی برآمدند که از آن جمله می‌توان به جماعت اخوان المسلمین اشاره کرد.[1] افراد این گروه که در ابتدا با رویکرد اعتدالی کار خود را شروع کرده بودند، فکر نمی‌کردند که روزی عرصه را برای خشونت‌گرایان آماده کنند و بستر را برای گسترش تفکرات اشخاصی هم‌چون سید قطب فراهم کنند. سید قطب با استناد به آیه «مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْكافِرُونَ.[مائده/44] کسی‌که به آن‌چه خداوند نازل کرده است حکم نکند، کافر است.» نه تنها جوامع غربی، بلکه جوامع اسلامی‌، که مجری احکام اسلامی نیستند را نیز جوامع جاهلی نامید.[2] به دنبال وی سلفیان جهادی هم‌چون سید امام نیز از همین آیه، کفر اکبر (آن کفری که شخص را از دایره اسلام خارج می‌کند و خون و مال و عرض (آبرو) وی حلال می‌شود) را برداشت کرده و آن را مستند به کلامی از ابن تیمیه حرانی می‌کند. سید امام بیان می‌کند که همراهی کفر در این آیه با الف و لام (الکافرون) دلالت بر این دارد که این کفر، کفر اکبر است.[3]
این در حالی است که این قاعده (اگر کفر با الف و لام بود، دلالت بر کفر اکبر دارد) افزون بر این‌که مستند خاصی ندارد، مخالف آیات قرآن است. به عنوان مثال آیه «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ ... وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ.[بقره/264] ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، صدقات خود را [با منت و اذیت] باطل نکنید ... و خداوند قوم کافرین را هدایت نمی‌کند.» در این آیه لفظ کافرین با الف و لام همراه بوده است و قطعاً دلالت بر کفر اکبر نیز ندارد. چرا که کسی‌که صدقات خود را باطل می‌کند، کافر اکبر (کسی که از دایره اسلام خارج شود) نیست.

پی‌نوشت:

[1]. قطان، مناع بن خلیل، تاریخ التشریع الاسلامی، مکتبه وهبه، چاپ پنجم، 1422 ق، ص400.
[2]. سید قطب، معالم فی الطریق، بیروت، دار الشروق، چاپ ششم، 1399 ق، ص91 – 93.
[3]. سید امام، عبدالقادر، الجامع فی طلب العلم الشریف، نشر سایت صید الفوائد، ج2، ص935 – 936.