پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ چند سالی است که جریان‌های سلفی_تکفیری منطقه غرب آسیا را به آتش کشیده‌اند. امروزه کمتر کسی است که نام، القاعده، داعش، جبهه النصره، احرار الشام و... را نشنیده باشد. اما این گروه‌ها چه زمانی به وجود آمدند؟ آیا یک مرتبه ایجاد شدند یا به مرور زمان شکل ایجاد شدند؟ این جریان‌ها اگر چه به یک مرتبه و ناگهانی ابراز موجودیت می‌کنند، اما یک عقبه فکری دارند که در طول ده‌ها و بلکه صدها سال به وجود آمده است. پیدایش این جریان‌های تکفیری نیز به چند دهه قبل بر می گردد. در حدود سه دهه پیش، سال 1358- 1367 شمسی، گروهی با نام «عرب_افغان» از کشورهای عربی وارد خاک افغانستان شدند و هسته اولیه جریان سلفیه جهادی یا القاعده را به وجود آوردند.[1]
حضور مستقیم برخی از رهبران سلفی_جهادی، مثل عبدالله عزام فلسطینی، بن لادن عربستانی، ایمن الظواهری مصری در افغانستان زمینه راه اندازی جریان جهادی «القاعده» را فراهم کرد. اسامه بن لادن از ثروت‌مندان میلیاردر عربستانی بود که در حوالی سال 2000 میلادی نام و تصویر او در همه رسانه‌ها نشان داده می‌شد. شخصی که با هدف قرار دادن برج‌های دو قلوی آمریکا نام خودش را در دنیا پر آواره کرد. وی  با کمک عبدالله عزام، گروهی به نام «قاعده الانصار» را در افغانستان به وجود آورد.[2]
عبدالله عزام و بن لادن، هر دو از رهبران القاعده مسحوب می‌شوند. عبدالله عزام، رهبری دینی القاعده را برعهده داشت و بن لادن رهبری سیاسی القاعده را به عهده داشت..[3] ایمن الظواهری از موسسان و رهبران سازمان «الجهاد» مصر نیز به این جمع پیوست و به این ترتیب بن لادن، عبدالله عزام و ایمن الظواهری یک سازمان جهادی را رهبری می‌کردند.[4] با پیوستن ایمن الظواهری رهبر سازمان «جهاد»،  به اسامه بن لادن، رهبر سازمان «قاعده الانصار» این دو سازمان در هم ادغام شدند و جریان «قاعده الجهاد» را تشکیل دادند. در این تشکیلات جدید، اسامه رهبر بود و ایمن الظواهری معاون آن تعیین شد.[5] این سازمان در مدت کوتاهی جنبه جهانی پیدا کرد و ده‌ها هزا نفر از مسلمانان از کشورهای دیگر به این گروه پیوستند.[6]
پس از کشته شدن بن لادن، توسط آمریکایی‌ها، رهبری گروه به دست ایمن الظواهری افتاد. هم اکنون نیز رهبری القاعده با ایمن الظواهری است.  به مرور زمان القاعده به جریان های کوچکتری تقسیم شد. داعش یکی از جریان‌هایی بود که از القاعده جدا شد و خلافت خودمختاری تشکیل داد. در حال حاضر جریان القاعده در کشورهای زیادی وجود دارد، هر چند در این اواخر جبهه مقاومت اسلامی به رهبری جمهوری اسلامی ایران، ضربه مهلکی به این جریان‌های تکفیری زد. داعش تا حدود زیادی از بین رفت و مناطق تحت تصرف خود را از دست داد و جریان القاعده نیز قدرت چندانی ندارد.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی نوشت:

[1]. هوشنگى، حسين و احمد پاكتچى، بنيادگرايى و سلفيه، چاپ اول: دانشگاه امام صادق (ع)، تهران 1390، ص 479 و 480.
[2]. عليخانى، عبدالله، كتاب امنيت بين‏الملل (4) (ويژه القاعده)، مؤسسه فرهنگى مطالعات و تحقيقات بين‏المللى ابرار معاصر، تهران 1388،ص 246.
[3]. وحيد مژده، افغانستان و پنج سال سلطه طالبان، نشر نى، تهران [بى‏‌تا]، ص 63 .
[4]. عبدالله عليخانى، كتاب امنيت بين‏الملل، ص 200- 202.
[5]. وحيد مژده، افغانستان و پنج سال سلطه طالبان، ص 65 و 70.
[6].  براساس سخنان يوسف عبدالله عزّام، آمار عرب ‏افغان‏ها بسيار زياد بود، اما به صورت جزئى، كسانى كه براى جهاد يك ماهه تا سه ماهه مى‏ آمدند، شش تا هفت هزار نفر بودند، جنگ‏جويان ثابت هزار نفر و نيروهاى خدماتى حدود پانصد نفر. اين آمار در آخرين آثار عبدالله عزّام آمده است كه پيش از كشته شدنش، منتشر شده است( عبدالله عزام، الأسئلة و الأجوبة الجهادية،  لجنة التحقيق، پاكستان [بى ‏تا]، ص 2).