پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در میان ادیان و مکتب‌های مختلفی که وجود دارد، تشابه و همانندی برخی از آئین‌های هندی با مسلک و طریقه صوفیه بسیار زیاد است. ابوریحان بیرونی ازجمله دانشمندانی است که با سفر به هند و انجام تحقیقات، به عمق تشابه و هماهنگی آئین‌های هندی و تصوف پی برده است. وحدت وجود یکی از نقاط اساسی مشترک بین آئین بسیاری از هندیان و تصوف است که ابوریحان بیرونی در هند، این اعتقاد را در بین آنان دیده است و می‌گوید: «هندیان گفته‌اند که موجود یک چیز است و علت نخستین به صورت‌های مختلف دیده می‌شود که در عین اتحاد با هم دوگانگی دارد.» [نقدی بر مثنوی، ص 123] ابوریحان بیرونی در مقدمه کتاب ماللهند نیز به این اشاره می‌کند که سخن دیگری به غیر از کلام هندیان در این کتاب نقل نخواهم کرد مگر کلام صوفیان یا یکی از طوایف مسیحیان، زیرا مرام آن‌ها در مسئله حلول و اتحاد به هم نزدیک است. [ماللهند، مقدمه، ص 5] بیان کردن کلام صوفیان و اعتقاد آن‌ها در کتابی که درباره تاریخ، عقاید، رسوم و فلسفه مردم هند است، نشان دهنده نزدیکی عجیب عقاید و ادعاهای صوفیه به آئین هندو است. کما اینکه ابوریحان بیرونی در جای‌جای کتاب خود به اشتراکات میان مسلک صوفیه و آئین هندو اشاره می‌کند. قطعاً این اشتراکات نمی‌تواند اتفاقی باشد، بلکه نشأت گرفته از نشست و برخاستهای صوفیان با اقوام و فرقه‌های مختلف هندی است که عقاید و انواع ریاضت‌های آنان را در کتبشان مطالعه و الگوبرداری کرده‌اند. چنانکه کتب مختلفی از عقاید آئین هندو توسط صوفیانی که با هندوها در ارتباط بوده‌اند ترجمه شده است.

پی‌نوشت:
مصلایی یزدی، میرزا علی‌اکبر، نقدی بر مثنوی، نشر انصاریان، قم، 1386، ص 123
بیرونی، ابوریحان، ماللهند، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1391، مقدمه ج 1، ص 5