پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در حالی برخی حسن بصری را محرم اسرار امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌دانند که بارها سینه‌چاکی و خوش‌خدمتی خود را به حاکمان بنی‌امیه نشان داده است. کما اینکه منصب فتوا و قضاوت را در دربار حجاج قبول کرده و درباره وجوب اطاعت از حاکمان بنی‌امیه می‌گوید: «دین جز با آنان پا نمی‌گیرد هرچند ظلم و جور کنند، به خدا اصلاحاتی که خداوند به‌دست آنان (بنی‌امیه) انجام می‌دهد بیش از فسادهایشان است.» (جعفر سبحانی، المذاهب الاسلامیه، ص 89) از این‌رو برخی محققین معتقدند: «که اگر زبان حسن بصری و شمشیر حجاج نبود دولت مروانیان از گهواره به گور می‌رفت.» (محمدی ری شهری، رهبری در اسلام، ص 148) اما خدمات و تلاش‌های حسن بصری در لباس زهد و دین برای این دستگاه ظلم و جور کار را به‌جایی می‌رساند که حجاج بن یوسف ثقفی خون‌خوار به تعریف و تمجید از او پرداخته و می‌گوید: «اگر می‌خواهید یک مرد حقیقی و واقعی را بشناسید به نزد حسن بصری بروید!» (یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص246) با این حال آیا باید او را محرم اسرار امام علی (علیه السلام) دانست یا محرم و نوکر بنی امیه؟

پی‌نوشت:
سبحانی، جعفر، المذاهب الاسلامیه، نشر موسسه امام صادق(ع)، قم، 1388.
محمدی ری شهری، محمد، رهبری در اسلام، نشر موسسه دارالحدیث، شهر ری، 1377.
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، نشر علمی و فرهنگی، تهران، 1370.