پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در عصر صفویه که سلسله‌های صوفیه تحت تاثیر عوامل مختلف به مذهب شیعه روی آوردند، تعارضاتی در عقاید ایشان و عقاید امامیه رخ داد. از این روی علمای امامیه در راستای حفاظت از حریم شیعه، با عقاید انحرافی صوفیه به مبارزه برخاسته و ردیه هایی بر آنها نوشتند. از جمله ردیه هایی که بر صوفیه نگاشته شد، کتاب "المطاعن المجرمیه فی رد الصوفیه" نوشته محقق کرکی است.
گفته شده است که جنبش ضد صوفی‌گری، در دوره شاه طهماسب (930 - 984) آغاز شده است. شاهد این نظریه فعالیت محقق کرکی (متوفی 940 ه. ق)، شخصیت محبوب شاه طهماسب و نخستین عالم مقتدر شیعه در دوره صفوی در نقد صوفیه است.  در این‌باره آمده است که وی کتابی با عنوان "المطاعِن المجرمیّه فی ردّ الصوفیّه" نوشته است. به گفته آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه «این کتاب به نام شاه طهماسب، از شاهان صفوی نوشته شده است. در این کتاب محقق کرکی صوفیه را منحرف و نجس خوانده است.»[1]  از آن‌جا که این اثر از میان رفته است، نسبت به محتوای آن واقف نیستیم و بنابراین نمی‌دانیم که محقق کرکی در این کتاب، چگونه با تصوف روبرو شده است. تنها یکی از شاگردان محقق، بخش‌هایی از این کتاب را نگاه داشته است. [2] وی "محمد بن اسحاق حموی" است که دو کتاب با عنوان "انیس المؤمنین" در تاریخ امامان و "منهج الفاضلین فی معرفه الائمه الکاملین" درباره امامت نگاشته است. در حال حاضر، نسخه‌ای از انیس المؤمنین در کتابخانه مسجد گوهر شاد مشهد موجود است که محقق کرکی تقریظی برآن نوشته است. [3]
با توجه به اینکه برخی از هم‌عصران یا نزدیکان به عصر محقق کرکی، نام کتاب را بدون پسوند "فی الرد الصوفیه" ذکر کرده‌اند، یک پرسش مهم پیش می‌آید که آیا در عنوان کتاب محقق، پسوند «فی ردّ الصوفیه» بوده است یا نه؟ محمد بن اسحاق حموی در هفت مورد نام کتاب "المطاعن" را تنها با عنوان "مطاعن المجرمیه" آورده است. [4] به علاوه، تمامی موارد نقل شده مربوط به ابومسلم و ابومسلم نامه خوانی است. بنابر نظر برخی و بر اساس آنچه که موجود است، نمی‌توان به صراحت کتاب محقق را رد بر صوفیه دانست. البته، این نکته پذیرفتنی است که کار ابومسلم نامه خوانی کار صوفیان بوده و آنان این قبیل داستان‌ها را در طول قرن هفتم تا نهم بازسازی می‌کرده و برای مردم می‌خواندند؛ ولی از سویی ردّیه نویسی بر ضد ابومسلم یا قصه خوانی، نمی‌تواند به صراحت رد بر صوفیه دانسته شود.
آنچه متفاوت با نظر پیش‌گفته است، مطلبی است که شیخ حر عاملی (متوفای 1104 هجری) در کتاب "الاثنا عشریه فی الردّ علی الصوفیه" آورده است. وی می‌نویسد: «شیخ علی در این کتاب اخبار زیادی در رد بر صوفیه و کفر آنان آورده و بحث‌های عقلی متعددی در اثبات این معنا کرده است.»[5] گفتنی است که وی نیز تنها از المطاعن المجرمیه یاد کرده و پسوند «فی الرد علی الصوفیه» را همراه آن نیاورده است. شیخ حرّ اشارتی دیگر نیز به نقل از کتاب فرزند محقق به المطاعن المجرمیه دارد. فرزند محقق با یاد از کتاب پدرش، نوشته است که «پدرم به نقل از تقات امامیه، در کتابش المطاعن المجرمیه، در ردّ حلاج اخبار زیادی آورده است». [6] در این صورت، این تنها شاهد ما بر این است که کتاب محقق، مطالبی در رد بر حلاج نیز داشته است. گفتنی است که میر لوحی نیز در رساله "سلوه الشیعه" از کتاب المطاعن المجرمیه یاد کرده است. [7]
بنابراین هرچند به نظر برخی کتاب "المطاعن المجرمیه" پسوند "فی رد الصوفیه" ندارد، اما محتوای آن مسلما در مذمت صوفیه است و کسی از منکر محتوای ضد صوفی‌گری این کتاب نیست. ضمن اینکه اگر قبول کنیم پسوند مذکور واقعا در عنوان کتاب نیامده است، ولی نمی توان گفت چه زمانی این نام به عنوان کتاب افزوده شده است. ضمن آنکه با توجه به محتوای کتاب، اضافه کردن پسوند "فی رد الصوفیه" به عنوان کتاب برای اشاره به محتوای آن، ضرری به اصل کتاب نمی‌رساند.

پی‌نوشت:

[1]. (عمدة المقال في كفر أهل الضلال؛ يعنی المتصوفة من العامة. للشيخ حسن ابن الشيخ علی المحقق الكركی حكی فيه عن كتاب والده الموسوم )المطاعن المجرمية) و تعرض فيه لتكفير أهل الخلاف و البدع المتصوفة و تنجيسهم. الفه باسم الشاه طهماسب فی مشهد خراسان فی 972) آقابزرگ طهرانی محمدمحسن، الذريعة الی تصانیف الشیعه، نجف، مطبعه الغری، ج ١٥، ص ٣٤١
[2]. حموی محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، بنیاد بعثت، تهران، 1363، ص 136
[3]. فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهر شاد، ج 4، ص 1927
[4]. حموی محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، بنیاد بعثت، تهران، 1363، صص 136، 142، 147، 152، 186، 187، 188
[5]. حرعاملی محمد بن حسن، نقدی جامع بر تصوف ترجمه الاثنی عشریه فی الرد علی الصوفیه، انصاریان، قم، 1383، ص 50
[6]. همان، ص 51
[7]. میرمحمد بن محمد میر لوحی سبزواری، سلوه الشیعه و قوه الشریعه، میراث اسلامی، دفتر دوم، ص 351