پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بحث ترک شریعت برخی از سران تصوف و برخی از فرق صوفیه، از پرهیاهوترین مباحث و انحرافات رایج در تصوف قدیم و جدید بوده است که همواره مورد اعتراض علما و متشرعین قرارگرفته‌اند، ولی هرکدام از صوفیان یا این مسئله را از اساس تکذیب کرده و آن را تهمت خوانده‌اند یا ترک شریعت خود را تأویل عرفانی کرده‌اند.
در حالی برخی از صوفیان منکر ترک شریعت، توسط بزرگان خود می‌شوند که در منابع معتبر و موثق در نزد صوفیه بارها از این مسئله یاد شده است. چنانچه نورعلیشاه ثانی قطب دوم فرقه صوفی گنابادی ادعا می‌کند که: «پس از یقین عبودیت نیست، ربوبیت است تکلیف نیست لذت و شکر است.»[1] یا عین القضات، ضمن اشاره به این نکته که افراد بسیاری بوده‌اند که نماز ظاهر (نماز فقهی) را ترک کرده‌اند [2] در دفاع از حسین بن منصور حلاج می‌نویسد: «بسیار کس بود که هیچ عمل نکند از آنجا که به طریق است اما او یک نفس خالی ننشیند از فکر و ذکر یوم التغابن و آید که تو را نماز فرا کردن چه آورد و منصور را از نماز کردن چه واداشت "یحشر الناس علی نیاتهم" نه به عمل است، که به دل است.»[3] بدین‌وسیله صوفیه دل را ملاک قرار داده‌اند، نه عمل را و دل را مستغنی از عمل می‌دانند، چراکه خود را اسیر نفس نمی‌دانند. اما غزالی در حکمی شدید، خون صاحبان این اعتقاد را حلال دانسته و در کیمیای سعادت می‌نویسد: «دیگر از این قوم باشند چنانکه طاقت گذراندن فرایض و ترک معاصی ندارند... گویند (عبادات) کار دل دارد و به‌صورت نظر نیست، دل ما همیشه اندر نماز است و با حق است و ما را بدین اعمال حاجت نیست، که این برای مجاهده کسانی را فرموده‌اند که ایشان اسیر نفس خویشتن گشته‌اند و راه فرا حقیقت نمی‌دانند و چنین قوم کافرند و خون ایشان به اجماع امت حلال است.»[4] اعتراض غزالی نشان از واقعیت داشتن ترک شریعت، توسط برخی از سران تصوف و فرقه آنها دارد، که برخی از سران صوفیه که از مخالفین این انحراف هستند نیز در کتبشان به مخالفت و اعتراض خود اشاره کرده‌اند. خواجه عبدالله انصاری ازجمله این افراد است که از یحیی بن معاذ نقل می‌کند که به او گفته‌اند: «قومی‌اند که می‌گویند ما به‌جایی رسیده‌ایم که ما را نماز نباید کرد، گفت: به گور رسیده‌اند، به سقر (جهنم) رسیده‌اند.»[5] از جنید نیز نقل شده است که درباره قومی که به سقوط تکلیف اعتقاد دارند و می‌گویند ما واصل شده‌ایم گفته است: «درست است واصل شده‌اند، اما به جهنم.»[6]
از بین غیر صوفیان نیز علما و عرفای زیادی به مسئله ترک شریعت برخی سران صوفیه اشاره کرده‌اند و آن را انحرافی بزرگ در راه سعادت و سلوک خوانده‌اند، که حضرت امام خمینی(ره)  نیز در کتاب شریف "سرّ الصلوة" می‌نویسد: «آنچه پیش بعضی اهل تصوف معروف است که نماز وسیله معراج وصول سالک است و پس از وصول، سالک مستغنی از رسوم گردد، امری باطل، بی‌اصل و خیال خام بی‌مغزی است که با مسلک اهل‌الله و اصحاب قلوب مخالف است و از جهل به مقامات اهل معرفت و کمالات اولیا صادر شده است.»[7] سید مرتضی رازی نیز در کتاب "تبصره العوام" می‌فرماید: «جماعتی(از صوفیه) می‌گویند که ما واصلیم به‌حق، و نماز و روزه و زکات و حج را مقرر کرده‌اند که سالک به‌واسطه آنها تهذیب اخلاق نموده و معرفت حق حاصل نماید، و چون واصل شود تکلیف از او مرتفع است و چیزی بر او واجب نیست.»[8] با توجه به اعترافات و اعتراضات سران تصوف، بر شریعت‌گریزی برخی از صوفیه و مورد طعن و مذمت قرار گرفتن شریعت گریزان توسط علما و عرفای حقیقی، تهمت خواندن و تکذیب کردن شریعت‌گریزی برخی از صوفیه امری نابخردانه است، چراکه سخنان و دست نوشته‌های بزرگان صوفیه و اعتراض علما بر شریعت‌گریزان، برملا کننده این انحرافات، ازجمله شریعت‌گریزی برخی از صوفیان است. لذا صوفیان آزاداندیش، در عوض تکذیب کردن این انحراف، باید با تعقل و تفکر در این امر که ائمه اطهار(علیهم السلام) به‌عنوان برترین عرفا آیا خود متشرع نبوده‌اند؟ و چرا شریعت، از ائمه اطهار(علیهم السلام)  به‌عنوان برترین عرفا که دارای بالاترین کمال و معرفت می‌باشند ترک نشده است؟

پی‌نوشت:

[1]. گنابادی، ملاعلی (نورعلیشاه ثانی)، صالحیه، ناشر دانشگاه تهران، 1351، حقیقت 398، ص 185
[2]. عین القضات، عبدالله، نامه‌های عین القاضات، مصحح منزوی علی‌نقی، ناشر منوچهری، تهران، 1362، ج 1، ص 73 و 74
[3]. همان، ج 1، ص 62
[4]. غزالی، محمد، کیمیای سعادت، نشر علمی و فرهنگی، تهران، 1364، ج 2، ص 308
[5]. انصاری، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، نشر فروغی، تهران، 1362، ص 101
[6]. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، تذکره الاولیاء، چاپ خاشع، تهران، 1393، ص 49
[7]. خمینی روح‌الله، سر الصلوه، موسسه تنظیم و نشر امام خمینی (ره)، تهران، 1378، ص 13
[8]. رازی، صفی‌الدین ابو تراب مرتضی، تبصره العوام، مترجم عباس اقبال، نشر اساطیر، تهران، 1364، ص 49