پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_تاریخ اسلام پر است از حوادث و فراز و نشیب‌های سخت و گوناگون، به طوری‌که هر حادثه‌ای مانند امواجی سهمگین، به بدنه‌ی این درخت تنومند اسلام ضربه می‌زد و شدت ضربات آن از درون این دین الهی را مورد تخریب قرار می‌داد. اما با این وجود این درخت تنومند باز در مقابل این ضربات خم نگشت و از بین نرفت و شادابی خود را هنوز داشت، اما باز هر از چند گاهی دست‌خوش ناملایمات و حوادث روزگار قرار می‌گرفت. یکی از این حوادث که نزدیک به چهار قرن ادامه یافت، وجود فرقه‌های مختلف به نام غُلات بودند، که در اوایل قرن اول و خصوصاً در قرن دوم هجری ظاهر شدند و تا اوایل قرن چهارم هجری هم به حیات خود ادامه دادند و طی این مدت طولانی ضربات جبران ناپذیری را بر پیکره‌ی دین مقدس اسلام وارد آوردند و بعد از این مدت محو و نابود شدند، اما آن‌چه که باقی ماند، آثار و نتایج تاسف‌بار افکار و عقاید باطل این فرقه‌ها بود، که هنوز هم پیامد آن در جامعه مسلمین وجود دارد.
ما در این مقاله مختصراً به برخی از هدر دادن وقت از طرف غلات، نسبت به معارف الهی و سنت پیامبر اشاره می‌کنیم که اگر اینان نبودند، دین اسلام با وجود ائمه (علیهم السلام) به رشد و بالندگی شگرفی می‌رسید.

اولین اتلاف وقت توسط غلات، در مورد ائمه معصومین (علیهم السلام) بود، که جزء حوادثی قرار گرفت که امامان شیعه با آن درگیر بودند، البته حوادث دیگری هم بعد از رحلت پیامبر به‌وجود آمد، مانند: شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، غصب خلافت حضرت علی (علیه السلام)، صلح امام حسن (علیه السلام)، واقعه جانسوز کربلا، هتک حرمت اصحاب نامی پیامبر و کشتن اصحاب خاص امامان معصوم (علیه السلام)، و تحت نظر قرار داشتن امامان شیعه از طرف حکومت‌های وقت و ... که در این مقاله جای بحث آن نیست.
اما غالیان هم خود یک حرکت و تحوّلی در آن زمان‌ها بودند، مثلاً این گروه غالیان بعد از مرگ حجاج بن یوسف در سال (95هجری) نگذاشتند تا از این فرصت به‌دست آمده، امام باقر (علیه السلام) کاملاً بهره‌برداری کند و معارف اصیل اسلامی را گسترش دهد، لذا شروع به فعالیت‌های مغرضانه خود کردند. هر چند که امام باقر (علیه السلام) از فعالیت دینی و نشر معارف و احکام اسلام باز نایستاد، اما به هر حال وقت خود را صرف مبارزه با این گروه‌های خطرناک کرد و نتوانست مردم را آن‌طور که شایسته دین الهی بود تبلیغ و ارشاد کند، و از طرف دیگر امام صادق (علیه السلام) هم به همین وضع دچار بود، چرا که بنی‌امیه و بنی‌عباس درگیر یکدیگر برای – تصاحب و باقی ماندن - بر حکومت بودند، لذا حضرت فکر و ذهن مبارکشان مشغول این فرقه‌ها و گروه‌های خطرناک بود، به طوری‌که خواب را بر چشمان امام (علیه السلام) حرام کردند و امام را دائماً در حال نگرانی و اضطراب، به‌واسطه تاثیرات مخرّب و منفی افکار و عقاید باطل خود نگه می‌داشتند، و این وقایع حتی در زمان امامان بعدی شیعه تا زمان حضرت ولی عصر (عجل الله فرجه الشریف) ادامه داشت، به حدّی که تمام وقت گران‌بهای این بزرگواران صرف مبارزه با این فرقه‌ها گردید.

دومین اتلاف وقت توسط غلات، در مورد جذب مردمانی بود که ساده‌دل بودند. غُلات در طول دوران فعالیت و تاخت و تاز خود، چنان در حق اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) غلوّ می‌کردند که مسلمین، خصوصاً شیعیان ساده‌دل که عشق و محبت بیش از حدّ به این خاندان داشتند، به سوی آن‌ها جذب می‌شدند، چرا که هنوز اینان با معارف عمیق اسلام آشنایی کاملی پیدا نکرده بودند، لذا وقتی تفکرات غُلات را دنبال می‌کردند، ناخواسته و آرام آرام در این فرقه‌ها جذب و هضم می‌شدند، و به صورت نیرویی مخالف و سرسخت در مقابل ائمه شیعه (علیهم السلام) و اصحاب خاص آن‌ها قرار گرفته و صف‌آرایی می‌کردند و شروع به زدن ضربات سخت و جبران ناپذیری می‌شدند، به طوری‌که ضربات اینان از دشمنان اصلی بسیار سخت‌تر و کاری‌تر بود. به‌خاطر این‌که اینان مردمانی ساده‌دل و بعضاً عالمان دین بودند که به‌دنبال مال و ثروت و ... آمده و ظاهراً به‌صورت دوستانی بودند که تبدیل به منافقینی می‌شدند که نقاط ضعف شیعیان را درک کرده و از همان نقاط ضعف حملات خود را آغاز کرده و اقدام می‌کردند.

سومین اتلاف وقت توسط غلات، ایجاد تنش و تفرقه در میان مسلمین، خصوصاً شیعیان بودند، غلات با مطرح کردن عقاید و افکار غلوآمیز نسبت به ائمه معصومین (علیهم السلام) و بعضاً نسبت دادن آن عقاید به این حضرات و با کمک گرفتن از جعل احادیث، توانستند در میان مسلمانان به‌ویژه شیعیان رخنه کنند و شیعیان را با یکدیگر درگیر کرده و از این آب گل‌آلود ماهی بگیرند، که تا حدود زیادی هم موفق شدند و این در حالی بود که در آن زمان‌ها، شیعیان محتاج به بیشترین اتحاد و هم‌بستگی نسبت به یکدیگر بودند و امامان شیعه هم با آگاهی دادن به آن‌ها تمام تلاش خود را می‌کردند، اما به هر حال این حوادث و وقایع صورت می‌گرفت و اثرات منفی خود را در جامعه مسلمانان در آن زمان می‌گذاشت، و افراد زیادی به خاطر این فرقه‌ها به انحراف کشیده می‌شدند.[1]

در نتیجه نهایتاً این فرق و گروه‌های نوظهور در قرن چهارم هجری محو و نابود شدند. غالیانی که باعث جدایی اسلام ناب و اصیل و القاء تفکرات واهی و سست خود منجر به جدایی مردم از دامان اهل بیت پیامبر می‌شدند، و امامان شیعه هم با هوشیاری و آگاهی دادن مردم اینان را از دام آن‌ها رها می‌کردند، اما باز مردم ساده‌دل دست‌خوش عقاید جدیدتری با رنگ و لعاب اسلامی‌تری از طرف این غلات می‌شدند، که با مراجعه به تاریخ اسلام می‌توان از نزدیک با این فرقه‌ها آشنا شد.

پی‌نوشت:

[1]. غالیان، نعمت الله صفری، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، ایران، ص325-326. با اقتباس و اضافات.