پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در تاریخ اسلام خصوصاً در اوایل قرن دوم هجری، شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یهودی مطرح شد، تا به این‌وسیله اختلافات مهم دنیای اسلام در میان مذاهب اسلامی، به‌ویژه شیعه به او نسبت داده شود، چرا که از عقاید مهم شیعه مانند وصایت و رجعت و مهدویت را به عبدالله بن سبأ یهودی نسبت داده‌اند، تا چنین وانمود کنند که اصل این عقاید و تفکرات برگرفته از قوم یهود است. لذا مخالفین شیعه زمانی این افسانه را ساختند که بازار نزاع و جنگ و کشمکش سیاسی در بلاد مسلمین خصوصاً در اواخر قرن اول تا اوایل قرن چهارم هجری بسیار داغ بود و به همین علت خیلی زود افسانه ساختگی عبدالله بن سبأ یهودی در میان مردم رواج پیدا کرد و این قضیه به مرور زمان در شیعه نیز نقل می‌شد و این در حالی بود که در دیگر شهرهای ممالک اسلامی تمام فرق و مذاهب به همان حالت سابق خود باقی بودند. لذا مخالفین مذهب تشیع با اختراع افسانه عبدالله بن سبأ، دستاویز خوبی را به‌وجود آوردند تا با این شخصیت موهوم و خیالی، عرصه را برای مذهب تشیع تنگ کنند و آنان را از جمع فرق و مذاهب اسلامی بیرون کنند، پس از همان زمان‌ها بود که بزرگان تشیع خود را مبرّای از این شخصیت، با عقاید سست و باطل او می‌دانستند و در ردّ نظریات مخالفین هم کتاب‌ها نوشتند و بحث و جدل‌هایی هم داشتند که در کتب تاریخی موجود است.
از طرف دیگر وقتی به کتب تاریخی علمای اهل سنت همانند تاریخ نویسان بزرگی مانند یعقوبی (متوفای 284قمری) و بلاذری (متوفای279قمری) و ابن سعد (متوفای230قمری) و دیگران ... مراجعه می‌کنیم، به این نکته می‌رسیم که هیچ کدامشان ذکری از نام عبدالله بن سبأ یهودی در کتاب‌های خود نمی‌آورند، و نیاوردن نام او در حقیقت دلالت دارد بر این واقعیت که، این شخص اصلاً وجود خارجی ندارد و از جهت دیگر، وقتی اعراب می‌خواهند برای شناساندن اصل و نسب خود تا چند نسل قبل خود را نام ببرند، حتماً نام پدران و اجداد خود را ذکر می‌کنند، چون اعراب اهمیت بسیار به انساب خود تا چند نسل قبل از خود را می‌دادند و به آن افتخار می‌کردند. و این در حالی است که عبدالله بن سبأ این خصوصیت را ندارد و فقط نام او و پدرش وجود دارد و بزرگان اهل سنت نسبت به این شخصیت کذایی توقف کرده‌اند.
در این نوشتار سعی بر این داریم تا نظرات علمای اهل سنت و دانشمندان معاصر نه چندان دور ایشان را مطرح کنیم تا حقیقت برای کسانی‌که به شیعه تهمت ناروا می‌زنند، مشخص و معلوم شود. محققان اهل سنت و مستشرقان ایشان، با تحقیقات دقیق و موشکافانه خود به این نتیجه رسیده‌اند که وجود عبدالله بن سبأ از نظر تاریخی نمی‌تواند درست باشد، چرا که برخی از بزرگان سلف اهل سنت نامی از او در کتب خود نیاوردند و آن را دروغ و کذب آشکاری می‌دانند. لذا عقاید جالبی را ابراز کردند که از باب نمونه به برخی از آن اشاره می‌کنیم.
طه حسین می‌نویسد: عبدالله بن سبأ موجودی است که مخالفین و دشمنان شیعه آن را ساخته‌اند و آن را به شیعه نسبت داده‌اند، تا در اصل این مذاهب، عنصری یهودی را برای ضربه زدن به آن‌ها وارد کنند. چرا که شیعه ادعای حکومت داشت. به همین دلیل بود که این حربه تیز را در مذهب خوارج وارد نکردند، چون‌که گروه خوارج ادعای خلافت هم نداشتند.[1]
دکتر علی وردی در کتاب خود می‌نویسد: تنازع صحابه، مشکلی مهم برای اهل سنت بود، لذا شخصی به نام عبدالله بن سبأ را خلق کردند و به‌وجودش آوردند، تا بار مشکل را تحمل کند، و از حملات مستدل و منطقی عالمان شیعه در مباحث اسلامی بکاهند.[2]
دکتر احمد وائلی در کتاب خود نام برخی از دانشمندان و بزرگان اهل سنت را که منکر وجود این شخص هستند را یادآور می‌شود و می‌نویسد: بزرگانی همانند محمد کردعلی در کتاب خطط الشام، و احمد محمود در کتاب نظریة الامام، و دکتر کامل مصطفی شیبی در کتاب الصلة بین التصوف و التشیع و دیگران ... داستان و افسانه عبدالله بن سبأ یهودی را ساختگی می‌دانند و نسبت دادن آن را به تشیع دروغ محض می‌دانند، و در میان مستشرقان هم افرادی همانند: دکتر برنارد لویس، ولهاوزن، فرید سنیدر، کایتانی، و دیگران این شخص را زاییده تفکرات ذهن افرادی می‌دانند که با این شخص می‌خواهند به مذهب تشیع ضربه وارد کنند.[3]
پس نتیجه این‌که شیعیان به‌وجود هم‌چین شخصی، عبدالله بن سبأ، اعتقاد ندارند و آن را ساخته و پرداخته ذهن خیالی و مخالفین خود می‌دانند، تا به این‌وسیله شیعیان را سرکوب کنند و از طرف دیگر می‌خواستند بین شیعه و یهود ارتباطی را برقرار کنند، تا بر علیه افکار قوی و مستدل و محکم و منطقی شیعه که برگرفته شده از تفکرات اهل بیت پیامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) خود بوده، تبلیغات سوء کنند. لذا این افسانه خیالی مستمسکی شد برای مخالفین شیعه، تا با آوردن نام او و ذکر عقایدش به‌راحتی مذهب شیعه را منحرف و یهودی جلوه دهند، که ظاهراً با سخنان بزرگان خود روبرو شدند و موفق نشدند.

پی‌نوشت:

[1]. الفتنه الکبری علی و بنوه، طه حسین، دارالمعارف، قاهره، مصر، ص98.
[2]. وعاظ السلاطین، علی وردی، نشر کلیه الآداب و العلوم، بغداد، عراق، (1954م)، ص175.
[3]. هویة التشیع، احمد وائلی، اهل البیت، بیروت، لبنان، چاپ دوم، (1401ق)، ص138.
الاحزاب المعارضه السیاسیه الدنیه فی الاسلام، الخوارج و التشیع، ولهاوزن، وکاله المطبوعات، کویت، (1976م)، ص170.