پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در تاریخ معاصر اسلام، شاهد درگیری دو جریان «اسلام سیاسی» و «سلفی‌گرایی»[1] هستیم.[2] این دو جریان در یک اصل اساسی با هم اتفاق دارند، و آن این‌که هم اسلام سیاسی و هم سلفی‌گری بر احیای هویت، ارزش‌ها و احکام اسلامی در جامعه و مبارزه با استعمار، به‌عنوان راه‌های برون رفت از بحران‌های جوامع اسلامی تأکید دارند[3] اما اختلافات اساسی و عدیده‌ای نیز با یکدیگر دارند. مهم‌ترین اختلافات این دو جریان عبارتند از:
1. از نظر مفهومی واژه «اسلام سیاسی» در بردارنده اصلاح‌گرایی، نوگرایی اسلامی و بازگشت به هویت اسلامی است و واژه «سلفی‌گری» دربردارنده قشری‌گری، اخباری و وهابی است.[4] بنابراین اسلام سیاسی در عین تأکید بر اصول دینی و پیروی از آیین مذهبی، خود را منحصر در فهم سلف نمی‌داند، بلکه رویکردی تحوّل‌گرایانه دارد و خواهان تمدن و پیشرفت است، و معتقد است اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین برای همه‌ی اعصار و زمان‌ها برنامه دارد؛ اما اسلام‌گرای سلفی با شعار محافظت از شریعت به دلیل عقل‌گریزی و بی‌توجهی به واقعیت جامعه اسلامی و جهان، توانایی ارائه الگوی جایگزین برای نظام سیاسی غیر دینی ندارد.
2. سلفی‌گرایان بر خلاف اسلام‌گرایان معتقدند که اسلام نیاز به اصلاح ندارد، بلکه به نظر آنان باید بدون هیچ‌گونه تأویل و تفسیری از دین، به اسلام اصیل و سلف بازگشت. آنان با این برداشت سطحی از دین، خیلی از سنن مستحب را که مسلمانان انجام می‌دهند، بدعت دانسته و مسلمانان را با این بهانه مشرک خطاب می‌کنند.[5] در حالی‌که اسلام سیاسی از همه ابزارهای جدید، در راه ترویج دین استفاده می‌برد.
3. اسلام سیاسی در دوره معاصر به‌دنبال تحقق جامعه‌ای است، که دین به‌صورت جدی در آن حضور دارد و خواهان دخالت در امور اجتماعی و سیاسی است و برای تحقق حکومت اسلامی برنامه خاصی دارد. اما سلفی‌گرایی با وجود تأکید فراوان برای ایجاد خلافت اسلامی، هیچ‌گونه برنامه‌ای برای حکومت اسلامی ندارد، بلکه به‌خاطر فهم نادرست از دین، بسیاری از مردم را از حقوق شهروندی محروم کرده است. چنان‌چه داعش با داعیه ایجاد خلافت اسلامی در مدتی که در برخی از شهرهای عراق و سوریه تشکیل خلافت داد، بسیاری از مردم را به بهانه‌های مختلف به کام مرگ کشانده است.[6]

پی‌نوشت:

[1]. سلفی‌گری به معنای عام آن، عبارت از توجه داشتن به کتاب و سنت و سیره مسلمانان صدر اسلام، به‌خصوص صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. برای مطالعه بیشتر در رابطه با سلفی گری مراجعه شود به مقاله «سلفی گری از آغاز تا کنون».
[2]. در دنیای معاصر جمهوری اسلامی ایران رهبری جریان اسلام سیاسی را برعهده دارد و عربستان سعودی رهبری جریان اسلام سنتی و سلفی را برعهده دارد.
[3]. مجموعه مقالات کنگره جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، انتشارات دارالاعلام، قم، 1393، مقاله «اسلام سیاسی و تمایز آن با سلفی‌گری در دوره معاصر»، محمود فلاح. ج5، ص342.
[4]. همان، ص345.
[5]. بدعت از دیدگاه وهابیت.
[6]. برخورد داعشیان با اهل سنت.

نوسنده: حجه‌الاسلام مجتبی محیطی