پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شبه‌جنبش‌های معنوی، عبارت کامل و گویایی است؛ اما کسانی که از واژۀ جنبش استفاده کرده‌اند، معمولا آن را همراه با وصف «NEW» به کار می‌برند و مترجمان معادل‌های «نو»، «نوین»، «نو پدید» و «نوظهور» را برای آن قرار داده‌اند. برخی از جامعه‌شناسان تفاوت‌هایی را میان جنبش‌های اجتماعی سنتی و جنبش‌های نوین اجتماعی نشان داده‌اند[1] که به نظر می‌رسد این تفاوت‌ها در مقایسۀ شبه‌جنبش‌های معنوی با جنبش‌های سنتی نیز دیده می‌شود.[2]

واژه «نوظهور» می‌تواند ابعاد توضیحی خوبی داشته باشد، ولی از سوی دیگر دارای ابهاماتی است که فایدۀ آن‌را تحت تأثیر قرار می‌دهد و همچنین عبارت را طولانی می‌کند. هیچ «نو»یی همیشه نو نیست و این مفهوم اعتبار خود را در کاربرد کنونی از دست می‌دهد. چنان‌که در حال حاضر نوعی از شبه‌جنبش‌های معنوی در ژاپن پدید آمده که محققان، آن‌ها را جنبش‌های دینی نوینِ نوین می‌نامند[3] و معلوم نیست این راه تا چه زمانی قابل پیمودن باشد.

شاخص تفاوت شبه‌جنبش‌های معنوی نوین و شبه‌جنبش‌های نوین نوین، از دیدگاه کسانی که این تعابیر را به کار می‌برند، گذر از رویکرد ماورایی و جادو مآبانه در موج عصر جدید به رویکردی روان‌شناختی و ارائه حمایت اجتماعی، در موج جنبش استعداد بشری است. شبه جنبش‌های نوین، مبتنی بر رویکرد عصر جدید بودند که به تأثیر اشیاء، کریستال‌ها و مانتراهای خاص بر کنترل انرژی‌های منفی و جذب انرژی‌های مثبت تأکید داشت.

شبه‌جنبش‌های نوینِ نوین که از اواخر دهۀ 1980 به بعد رواج یافتند، بیشتر بر روش‌های مشاوره‌ای، توانمندسازی، فنون خودیاری و ایجاد حمایت اجتماعی از اعضای خود و سایر مردم که پیروان بالقوه هستند، تکیه می‌کنند. از این‌رو کمتر با مخالفت‌های اجتماعی و اعتراض جوامع دینی روبرو می‌شوند.

مفهوم «نوپدید» در عبارت جنبش‌های معنوی نوپدید این‌طور تعریف می‌شود، حرکت‌های معنوی که در واکنش به مقتضیات مدرنیته به وجود آمده‌اند؛ یعنی رویکرد حذفی یا فروکاهندۀ مدرن نسبت به دین و معنویت واکنش‌هایی را ایجاد کرده که به صورت جنبش‌های معنوی نوپدید تعریف می‌شوند. اکنون با افزایش مطالعات و درک نقش نظام لیبرال-سرمایه‌داری در معنویت‌گرایی و با کشف مفهوم «شبه‌جنبش» به‌طور کلی استفاده از مفهوم «نوظهور» و «نوپدید» را زاید و بلکه نادرست ارزیابی می‌کنیم. و به صورت کلی عنوان «شبه‌جنبش‌های معنوی» را برای نامیدن این‌گونه گروه‌ها کافی و مناسب می‌دانیم.

پی‌نوشت:

[1]. جنبش‌های نوین اجتماعی، لارنا، تهران، پژوهش‌کده مطالعات راهبردی، 1389.
[2]. شبه‌جنبش‌های معنوی، فصلنامه مطالعات معنوی، مظاهری سیف، 1392، شماره 7.
[3]. ادیان ژاپن، در کتاب ادیان زنده جهان، دیوید رید، قم، بوستان کتاب، 1385، ص945.
برای اطلاع بیشتر مراجعه کنید به؛ آسیب شناسی شبه‌جنبش‌های معنوی، مظاهری سیف، ص 61.