پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با توجه بر مداومت و پافشاری بر قرائت زیارت عاشورا که خود قرینه‌ای است بر سندیت و اعتبار آن، با این وجود اشاره مختصر به سند زیارت عاشورا می‌تواند برخی ابهامات در این زمینه را برطرف سازد: شیخ طوسی اصل سند زیارت عاشورا را این‌گونه می‌فرماید: «قال صالح بن عقبة الجهنیّ و سیف بن عمیرة قال علقمة بن محمّد الخضرمیّ فقلت لأبی جعفر (علیه السّلام).»[1] سند بالا با دو طریق نقل شده:

طریق نخست: صالح بن عقبه از علقمه بن محمد از امام باقر (علیه السّلام)؛ بررسی طریق نخست: شیخ طوسی طریق خود تا صالح بن عقبه را از کتاب وی این‌گونه بیان می‌کند: «صالح بن أبی الأسود، له کتاب. و صالح بن عقبة، له کتاب. أخبرنا بهما إبن أبی جیّد، عن إبن الولید، عن الصّفّار، عن محمّد بن الحسین، عن محّمد بن إسماعیل بن بزیع، عنهما.»[2] بنابراین، طریق شیخ طوسی تا صالح بن عقبه بلا اشکال است؛ چرا که مرحوم آیت الله خویی در شرح حال صالح بن عقبة تصریحاتی دارد که برای اثبات صحت سند مرحوم شیخ طوسی تا صالح بن عقبه کفایت می‌کند،[3] علاوه این که برخی از علمای شیعه همچون مرحوم سید بحر العلوم معتقد بوده‌اند که مبنای مرحوم شیخ طوسی در کتاب «فهرست» و مرحوم نجاشی در کتاب رجالیش این بوده که راویانی را نقل کنند که امامی باشند و اگر غیر امامی باشند، حتما متذکر شوند؛ پس هر راوی را که این دو بزرگوار به صورت مطلق آورده‌اند، دلالت می‌کند که صحیح المذهب و ممدوح به مدح عام هستند. [4] پس روشن گردید که مجهول و بدون توثیق و مدح دانستن کسانی که نامشان در این دو کتاب آمده، شایسته نیست و با پذیرش این مبنا صالح بن عقبه ممدوح به مدح عام از سوی مرحوم نجاشی و شیخ طوسی خواهد شد و حداقل حسن او ثابت خواهد شد. از این نیز که بگذریم، دو تن از بزرگان روات شیعه، «محمد بن حسین بن ابی الخطاب» و «محمد بن اسماعیل بن بزیع» از او روایت نقل کرده‌اند که این نیز تایید دیگری است بر وثاقت این شخص؛ چرا که شخصی همانند «محمد بن اسماعیل بن بزیع» از شخص ضعیف روایت نمی‌کند؛ علاوه این که امام هشتم (علیه السّلام) درباره او فرمودند: «وددت أنّ فیکم نثله» (دوست دارم میان شما امثال اسماعیل بن بزیع باشد.) در نتیجه روایت، حداقل «حسنه» است که نزد علمای شیعه و سنّی حدیث «حسن» در حکم روایت صحیح می‌باشد.

طریق دوم: سیف بن عمیره از علقمه بن محمد از امام باقر (علیه السّلام)؛ بررسی طریق دوم: در حقیقت سند روایت به این صورت است: «عدّة من أصحابنا،[5] محمّد بن علیّ بن الحسین (شیخ صدوق)، علیّ بن الحسین بن بابویه، محمّد بن الحسین بن ولید، سعد بن عبدالله، احمد بن محمّد، علیّ بن الحکم، سیف بن عمیرة، علقمة بن محمّد الخضرمیّ، الإمام الباقر (علیه السّلام)...» طریق شیخ طوسی به سیف بن عمیره نیز صحیح است؛ چرا که تمامی آنها از بزرگان روات شیعه و فراتر از توثیق اند و کسی در وثاقت آنها شک ندارد؛ چنانچه مرحوم آیت الله خویی نیز همین نظر را داشته است. البته مرحوم شیخ طوسی سند دیگری هم برای این زیارتنامه دارد که با اشاره به توثیق دو سند بالا از بررسی سندهای دیگر خودداری می‌ورزیم.

پی‌نوشت:

[1]. مصباح المجتهد، شیخ طوسی، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، ص 772.
[2]. الفهرست، الشیخ طوسی، ص 147.
[3]. معجم الرجال الحدیث، السید الخوئی، ج 10، ص 86.
[4]. الفوائد الرجالیة، السید بحر العلوم، ج 4، ص 111.
[5]. منتقی الجمان، الشیخ حسن صاحب المعالم، ج 1، ص 202.