پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در میان آثار سینمایی و تلویزیونی، بخشی از فیلم‌هایی که به موضوعات مرتبط با دین می‌پردازند، فرشتگان را به عنوان یکی از موجودات مرتبط با این موضوع(دین) به تصویر می‌کشند. تصورات گوناگونی درباره‌ی چیستی و خصوصیات فرشتگان میان انسان‌ها وجود دارد. گمانه‌زنی‌های بشری در این باره باعث ایجاد تصاویر گوناگونی در ذهن انسان نسبت به فرشتگان شده است. گروهی از آثار با توجه به موضوع داستان، این گمانه‌زنی‌ها را به تصویر کشیده‌اند. عموم این نگرش‌های مربوط به فرشتگان با متون دینی هم‌خوانی ندارد و معمولاً مطالب نادرست فراوانی در فیلم‌ها درباره‌ی این موضوع یافت می‌شود.
گروهی از فیلم‌ها فرشتگان را در داستانی به تصویر می‌کشند که کالبد انسانی دارند. برخی فیلم‌ها فرشتگان را انسان‌هایی با قدرت‌های فراطبیعی نشان می‌دهند؛ اما باز هم کالبد و خصوصیات انانی دارند. نکته‌ی مهم دیگر درباره‌ی این فیلم‌ها آن است که فرشتگان علاوه بر این که دچار اشتباه می‌شوند، از دستور خدا سرپیچی و حتی در برخی نمونه‌ها با شیطان همکاری می‌کنند.
فیلم «اداره‌ی تنظیم» سازمانی را نشان می‌دهد که کارمندان آن، فرشتگانی با کالبد انسانی‌اند. این فرشتگان از جانب خدا مامور تنظیم و تدبیر امورند. در داستان فیلم، فرشتگان که خود را مسئولان پرونده‌های انسان‌ها می‌نامند، گاهی در انجام ماموریت اشتباه می‌کنند و در جاهایی که آب فراوان وجود دارد یا زمانی که باران ببارد، قدرت فراانسانی خود که با آن، مکان انسان‌ها را می‌فهمند، از دست می‌دهند. این موجودات فقط با کلاهی که برروی سرشان دارند می‌توانند از درهای مخفی در جهان معاصر حرکت کنند که باعث می‌شود مسیرها بسیار نزدیک شود. فرشتگان در این فیلم همچون انسان‌ها رفت و آمد می‌کنند و از جانب خدا (که در فیلم رئیس خوانده می‌شود) آزمایش می‌شوند.
جهان معاصر در فیلم «کنستانتین» به گونه‌ای تصویر می‌شود که فرشتگان و شیاطین در کالبد انسانی در میان انسان‌ها حضور دارند و این‌گونه است که تعادل جهان برقرار می‌شود. فرشته‌ها در این فیلم، بال‌هایی دارند که فقط برخی افراد قادر به دیدن آن هستند. «جبرئیل» در فیلم به صورت خانمی با قدی بلند دیده می‌شود که در نهایت به خدا خیانت می‌کند و به پسر شیطان برای برپایی حکومت شیطانی‌اش کمک می‌کند.
در این فیلم برخی از انسان‌هایی که رفتار نیکویی در دنیا داشته‌اند پس از مرگ به فرشته تبدیل می‌شود؛ برای نمونه، پسر جوانی که به «کنستانتین» در انجام ماموریت‌هایش کمک کند، طی ماجرای مقابله با پسر شیطان کشته می‌شود. در انتهای فیلم، پس از اتمام تیتراژ، این پسر را می‌بینیم که همچون فرشتگان فیلم، دارای بال شده و به فرشته تبدیل شده است.
فیلم «گابریل» دورانی تاریک را از آینده نشان می‌دهد که سیاهی فساد و گناه، تمام جوانع انسانی را در برگرفته است و شیاطین بر آن حکم‌فرمایی می‌کنند. خدا برای مقابله با این جریان و اصلاح جامعه‌ی انسانی، فرشتگان مقرب خود را برای اصلاح با کالبد انسانی روی زمین می‌فرستد. هر کدام از فرشته‌ها که برای مبارزه با تاریکی به زمین می‌آیند، شکست می‌خورند و به گوشه‌ای می‌روند و همچون انسان‌های دیگر مشغول به زندگی سیاهی می‌شوند. یکی از فرشتگان دائماً مست است و در کابینی بیرون شهر زندگی می‌کند. یکی دیگر معتاد شده، به فاحشه‌گری مشغول است و عده‌ای دیگر که زنده مانده‌اند در جایی برای مردم بی‌پناه غذا درست می‌کنند. قوی‌ترین فرشته به نام «ساموئل» که تمام فرشتگان تصور کرده‌اند که او هم کشته شده، به زمین می‌آید و پس ازشکست شیطان به خدا پشت می‌کند و جای شیطان را می‌گیرد. در نهایت «جبرئیل» برای مبارزه با سیاهی و پیدا کردن فرشتگان به زمین می‌آید و موفق می‌شود برخی فرشتگان را از نابودی و تباهی نجات دهد. این فیلم مملو از عقاید باطل درباره‌ی فرشتگان الهی است.
نگرش فیلم‌های یاد شده درباره‌ی فرشتگان، فاصله‌ی بسیار زیادی با آموزه‌های دینی دارد. برای روشن شدن نگرش صحیح و نقد مضامین این فیلم‌ها، بحث مربوط به فرشتگان در دو حوزه‌ی چیستی و ویژگی‌ها بیان خواهد شد.
فرشتگان یا ملائکه، موجوداتی منزه از ماده‌ی جسمانی‌اند، زیرا ماده‌ی جسمانی در معرض زوال، فساد و تغییر است؛ کمال در ماده تدریجی است و از مبداء حرکت می‌کند و چه بسا در بین راه به موانع و آفاتی برخورد کند و پیش از رسیدن به حد کمالش از بین برود. به همین دلیل نمی‌توان چنین تصوری درباره‌ی ملائکه داشت. برهمین اساس آن چه گاهی در روایات دیده می‌شود که برای نمونه جبرئیل به صورت انسان بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نازل شده، از باب تمثل است؛ به این توضیح که در مقام ادراک و مشاهده برای انسان‌ها چنین ظهوری دارد نه این که ملک انسان شده باشد. تمثل به معنا است که چیزی به صورت چیز دیگری ظاهر شود و در قرآن هم آمده که جبرئیل برای حضرت مریم به صورت بشری ظهور کرد. این بدان معنا است که جبرئیل در ظرف ادراک ایشان به آن صورت محسوس شد، نه اینکه واقعاً هم به آن صورت درآمده باشد؛ بلکه خارج از ادراک وی، صورتی غیر صورت بشر داشته است.[1]
آیات فراوانی از قرآن کریم درباره‌ی صفات، ویژگی‎‌ها، وظایف و ماموریت‎‌های ملائکه سخن می‌گوید؛ حتی قرآن، ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا، انبیاء و کتب آسمانی قرار داده است.
فرشتگان، موجوداتی عاقل و با شعورند و بندگان گرامی خدایند. آن‌ها سر بر فرمان خدا دارند و معصیت نمی‌کنند. هم‌چنین وظایف مهم و گوناگونی از سوی خدا برعهده دارند؛ مثلاً گروهی حاملان عرش و برخی مدبرات امر و گروهی از فرشتگان مسئول قبض ارواح و بعضی دیگر مراقب اعمال بشرند، عده‌ای حافظ انسان از خطرات و حوادث و گروهی ماموریت عذاب و مجازات اقوام سرکش و برخی از آن‌ها امدادگر مومنان و سرانجام گروهی دیگر مبلغان وحی و آورندگان کتب آسمانی برای انبیاء محسوب می‌شوند.
فرشتگان دارای مقامات مختلف و مراتب متفاوت‌اند و همیشه در حال تسبیح و تقدیس خداوندند، با این حال انسان براساس استعداد تکاملی‌اش از آن‌ها برتر است تا آنجا که همه‌ی فرشتگان به علت آفرینش آدم به سجده افتادند و آدم معلم آن‎‌ها شد.
با آن چه درباره‌ی چیستی فرشتگان و صفات آنان آمد روشن می‌شود که فیلم‌های این گروه چه نگرش باطلی را درباره‌ی فرشتگان به مخاطبان انتقال می‌دهند؛ همان گونه که آمد اعتقاد صحیح به فرشتگان بسیار اهمیت دارد و این امر ضرورت تصحیح نگرش درباره فرشتگان را طلب می‌کند. آنچه باعث می‌شود هر سازنده‌ای به خود اجازه دهد تصورات خویش را به عنوان فرشته به نمایش گذارد، نداشتن علم کافی یا غرض‌ورزی در این باره است.[2]

پی‌نوشت:

[1]. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴، ج 17، ص 13.
[2]. جواد امین‌خندقی، دین و سینما گزاره‌های اعتقادی، قم: ولاء منتظر، ۱۳۹۱، ص 232.

جهت مطالعه بیشتر بنگرید به: جواد امین‌خندقی، دین و سینما گزاره‌های اعتقادی...