پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مسیحیان معتقدند که کتاب مقدس، خیلی ساده و واضح می‌گوید که روح‌القدس خداست و در بخش‌های مختلفی از کلام خدا مشهود است: «اما شخصی حنّانِیا نام با زوجه‌اش سِفیر‌َه ملكی فروخته قدری از قیمت آن را به اطّلاع زن خود نگاه ‌داشت و قدری از آن را آورده نزد قدم‌های رسولان نهاد. آنگاه پطرس گفت: ای حنّانیا چرا شیطان دل تو را پر ساخته است تا روح‌القدس را فریب دهی و مقداری از قیمت زمین را نگاه داری؟ آیا چون داشتی از آنِ تو نبود و چون فروخته شد در اختیار تو نبود؟ چرا این را در دل خود نهادی؟ به انسان دروغ نگفتی، بلكه به خدا».[1]

نقد: اولاً کلام پولس کلام خدا نیست. ثانیاً: فریب دادن روح‌القدس معنای روشنی در این بخش ندارد. ثالثاً: از این جمله که هرکس روح‌القدس را فریب دهد، خدا را فریب داده است، نمی‌توان نتیجه گرفت که روح‌القدس خداست. در قرآن کریم آمده است که هر کس به خدا قرض دهد، چندین برابر آن را دریافت خواهد کرد،[2] و منظور از آن قرض دادن به نیازمندان است. آیا می‌توان گفت پس نیازمندان، خداوند هستند!؟ یا اینکه در روایات اسلامی زیاد از این‌گونه تعابیر داریم که هر کس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را اذیت کند، در واقع خدا را اذیت کرده است،[3] آیا می‌توان نتیجه گرفت که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خداست؟

از دیگر ادله بر خدا بودن روح‌القدس در نزد مسیحیان این است که از آنجایی که خصوصیات و صفات خدا به روح‌القدس نیز اطلاق می‌شود، می‌توانیم چنین استنباط کنیم که روح‌القدس خداست. برای مثال، این حقیقت که روح‌القدس حاضر مطلق است، در مزامیر آمده است: «از روح تو كجا بروم؟ و از حضور تو كجا بگريزم؟ اگر به آسمان صعود كنم، تو آنجا هستی و اگر در هاويه بستر بگسترانم اينك تو آنجا هستی».[4]

نقد: اولاً در این فراز نمی‌گوید که همه جا روح خداوند است، بلکه می‌گوید خود خداوند هست. ثانیاً: برفرض اینکه کتاب مقدس می‌گوید روح‌القدس همه جا حضور دارد، هیچ دلیلی بر خدا بودن او نمی‌شود.

ادامه نظر مسیحیان: روح‌القدس سومین شخص تثلیث اقدس است. به راستی روح‌القدس می‌تواند چون خداوند عمل کند و او همان تسلی دهنده و مشاوری است که مسیح وعدۀ آمدنش را داد.[5]

نقد: سومین شخص بودن روح‌القدس، در هیچ جای کتاب مقدس نیامده است، از این رو نیز به هیچ جا آدرس نداده است. اما اینکه روح‌القدس، همان تسلی دهنده است که وعده آمدنش را داده است، کاملاً اشتباه است و مربوط به آمدن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است. آیات فوق‌الذکر چنین است: «و چون آن تسلى دهنده بیاید که من از جانب پدر به شما خواهم فرستاد یعنى روح راستى که از طرف پدر می‌آید او درباره من شهادت خواهد داد».[6] «لیکن به شما راست می‌گویم که شما را مفید است که من بروم که اگر من نروم آن تسلى دهنده به نزد شما نخواهد آمد اما اگر بروم او را به نزد شما خواهم فرستاد... اما چون او یعنى روح راستى بیاید او شما را به تمامى راستى ارشاد خواهد نمود، زیرا که او از پیش خود سخن نخواهد گفت بلکه هر آنچه می‌شنود خواهد گفت و شما را به آینده خبر خواهد داد. اگر مرا دوست دارید احکام مرا نگاه دارید و من از پدر سؤال می‌کنم و تسلی دهنده دیگر به شما عطا خواهد کرد تا همیشه با شما بماند یعنی روح راستی که جهان نمی‌تواند او را قبول کند چون او را نمی‌بیند و نمی‌شناسد اما شما او را می‌بینید و می‌شناسید زیرا که با شما می‌ماند و در شما خواهد بود».[7]

مفسرین مسیحی این بشارت را همان تجلی روح‌القدس بر حواریون در روز پنطیکاست دانسته‌اند اما این مطلب نیاز به بررسی بیشتری دارد. قبل از توضیح و تفصیل این مطلب لازم است به نکته ای اشاره کنیم:

می‌دانیم که حضرت عیسی به زبان عبری صحبت می‌کرده است و انجیل یوحنا هم به زبان یونانی نوشته شده است پس بدون شک آنچه را که امروز در انجیل یوحنا می‌بینیم ترجمه کلمات آن حضرت از زبان عبری به زبان یونانی است. با توجه به این مطلب می‌گوییم کلمه موجود در انجیل یوحنا کلمه پاراقلیطا است که عموم مفسرین آن را به تسلی دهنده ترجمه کرده‌اند. مسلمانان نیز در مقابل معتقدند که کلمه پاراقلیط یا پاراقلیطوس در اصل پریقلیطوس بوده که پریقلیطوس به معنی احمد و محمد در زبان عربی است. قرآن نیز به این مطلب پافشاری می‌کند که حضرت عیسی به ظهور پیامبری با نام احمد بشارت داده است که البته این خود نکته ای قابل توجه و شایان تأمل است که چگونه پیامبری که خواندن و نوشتن عربی را نیاموخته بود چگونه از وجود نام احمد در انجیل یونانی زبان خبر می‌دهد. آیا این اطلاع جز ریشه وحیانی می‌تواند داشته باشد؟ حتی اگر کلمه واقعی را پاراقلیطوس فرض کنیم آیا خبر دادن از وجود کلمه ای که شباهت زیادی به پریقلیطیوس دارد و ممکن است آن را تحریف شده دانست خود دلیل بر متصل بودن به منبع وحی نیست؟

نکته مهم دیگر اینکه در فقرات کتاب مقدس آمده است که تسلی دهنده دیگر می‌آید، چگونه این عبارت با روح‌القدس منطبق می‌شود در حالی که روح‌القدس بوده و خواهد بود و روح‌القدس دیگری نداریم؛ و یا آمده است که تا نروم او نزد شما نمی‌آید، عبارات این چنینی به هیچ وجه با مشخصات روح‌القدس سازگاری ندارد.

اما روح‌القدس در قرآن کریم و منابع اسلامی کیست؟

واژه «روح‌القدس» چهار بار در قرآن مجید آمده که گاه درباره حضرت عیسی (علیه السلام) و گاه درباره پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) است. در مورد حضرت مسیح (علیه السلام) می‌فرماید: «وَآتَیْنَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَأَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُس؛[8] به عیسى بن مریم دلایل روشن دادیم؛ و او را با روح‌القدس تایید کردیم».

در مورد سخن گفتن عیسی (علیه السلام) در گاهواره، می‌فرماید: «إِذْ أَیَّدتُّکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَکَهْلا؛[9] به خاطر آور زمانى که تو را با روح‌القدس تأیید کردم؛ که در گاهواره و نیز در حال میان‌سالی، با مردم سخن می‌گفتی» و در باره پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) می‌خوانیم: «قُلْ نَزَّلَهُ روح‌القدسِ مِنْ رَّبِّکَ بِالْحَق؛[10] بگو روح‌القدس آن را از جانب پروردگارت به حق نازل کرده است».

مفسّران براى «روح‌القدس» عمدتاً دو تفسیر ذکر کرده‌اند. یکى فرشته وحى جبرئیل، و دیگرى نیروى مرموز غیبى خاصّى که با انبیاء بوده است. آیه مربوط به پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) با معناى اول تناسب دارد ولى آیات مربوط به حضرت مسیح (علیه السلام) متناسب با معناى دوم است و همان بود که مسیح را تأیید می‌کرد تا در گاهواره سخن بگوید و یا مردگان را زنده نماید. این روح مقدّس و پاک منبع الهام بخش بزرگى براى انبیاء بوده و حتّى از بعضى از تعبیرات احادیث استفاده می‌شود که روح‌القدس با افراد با ایمان (طبق سلسله مراتب ایمانى) نیز همراه است، و همان است که گویندگان متعهّد و شاعران با ایمان را در گفتن و سرودن نثر و نظم‌های بلیغ تأیید می‌نموده، و مؤمنان راسخ را در تصمیم گیری‌های مهم تقویت می‌کرده است. از روایات فراوانى بر می‌آید که روح‌القدس حقیقتى بوده است در انبیاء و ائمه معصومین (علیهم السلام) که با آن حقایق بسیارى را درک می‌کرده‌اند؛ از جمله در روایات متعددى آمده است که امامان معصوم (علیهم السلام) به هنگام قضاوت و داورى از روح‌القدس مدد می‌گرفتند.

این تعبیر در مورد حسّان بن ثابت آمده است که پیغمبر (صلى الله علیه و آله) درباره او فرمود: «لَنْ یَزَالُ مَعَکَ روح‌القدسِ مَا ذَبَبْتَ عَفَّا؛[11] اى حسّان ما دام که با اشعارت از ما دفاع مى کنى روح‌القدس با تو است». در مورد کُمیت شاعر معروف اهل بیت (علیهم السلام) نیز آمده است که امام باقر (علیه السلام) به او فرمود: «لا تَزالُ مُؤیَّداً بِرُوحِ الْقُدُس؛[12] تو همیشه به وسیله روح‌القدس تقویت می‌شوی». نظیر همین معنی در مورد دعبل خزاعی نیز آمده است که وقتی دعبل قصیده معروف «مدارس آیات» را در محضر امام على بن موسی الرضا (علیه السلام) خواند، هنگامى که به این شعر درباره قیام مهدی (عج) رسید: «خُرُوجُ اِمَام لاَمُحَالَةَ واقِعٌ     یَقُومُ عَلَى اسْمِ اللهِ وَ الْبَرَکاتِ».

امام على بن موسی‌الرضا (علیه السلام) شدیداً گریه کرد؛ سپس فرمود: «یا دِعْبِلُ نَطَقَ روح‌القدسِ عَلى لِسَانِک؛ اى دعبل روح‌القدس به زبان تو سخن گفت. آیا می‌دانی این امام کیست؟ دعبل عرض کرد: نه، همین قدر شنیده‌ام که امامى از شما قیام می‌کند و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، امام على بن موسی‌الرضا (علیه السلام) سخن او را تصدیق فرمود و شرحى درباره قیام حضرت مهدی (عج) به عنوان دوازدهمین جانشین پیامبر بیان فرمود».[13] در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) می‌خوانیم که یکى از اصحاب سؤال کرد: «تُسْئَلُونَ عَنِ الْشَّىْءِ فَلاَ یَکُونُ عِنْدَکُمْ عِلْمُهُ؟؛ آیا شده است که از چیزى سؤال کنند، و علم آن نزد شما نباشد؟ فرمود: رُبَّمَا کَانَ ذلِکَ؛ گاه چنین بوده است. راوى عرض کرد: کَیْفَ تَصْنَعُونَ؟؛ در این هنگام چه مى‌کنید؟ امام فرمود: تَلَقَّانَا بِهِ روح‌القدس؛ روح‌القدس به ما تلقین می‌کند».[14]

این تعبیر نشان می‌دهد که این روح که یکى از منابع اصلى علم و دانش پیامبر (صلى الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) بوده غیر از جبرئیل است، و حقیقتى است در درون وجود آن‌ها که از پیامبر (صلى الله علیه و آله) به امام (علیه السلام) و از هر امام به امام بعد منتقل شده است.

پی‌نوشت:

[1]. اعمال رسولان 5: 1-5.
[2]. بقره: 245.
[3]. امالی شیخ صدوق، ص 165.
[4]. مزامیر 139: 7-8.
[5]. یوحنا 14: 16، 26؛ 15: 26.
[6]. یوحنا 15:‌26.
[7]. یوحنا 14: 15-17.
[8]. بقره: 87.
[9]. مائده: 110.
[10]. نحل: 102.
[11]. سفینة البحار، مادّه کَمیت.
[12]. الغدیر، جلد 2، صفحه 202، حالات کمیت.
[13]. الغدیر، جلد 2، صفحه 355.
[14]. بحارالانوار، جلد 25، کتاب الامامه، صفحه 56، حدیث 19، همین مضمون در حدیث 18 و 20 و 21 و 22 و 23 نیز آمده است.