پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ عده‌ای برای فرار از برخی واقعیات و توجیه کردن رفتارهای زشت برخی از صحابه چاره‌ای ندارند جز اینکه رفتارهای آنان را توجیه کنند. جنایاتی که برخی در مقابل اهل‌بیت عصمت و طهارت انجام دادند و حق آنان را غصب کردند و با آن‌ها جنگیدند،و اکنون آنان مجبورند که خون‌ریزی‌ها و فساد آن‌ها را توجیه کنند. با قبول نکردن امامت علی بن ابی‌طالب که از سوی خداوند منصوب شده بود، انحرافی در جامعه اسلامی به وجود آمد. اما برخی با توجیهات غیر منطقی و مخالف قرآن کریم و سیره رسول‌الله (صلی‌ الله علیه و آله و سلم) همه اصحاب را عادل می‌دانند و با این بهانه فقط انحراف جامعه اسلامی مسیر امامت را مخفی می‌کنند.

اهل سنت بر این پندارند که صحابه پیامبر همانند سایر مسلمانان نیستند، بلکه دارای مقامی مقدس در نزد خداوند می‌باشند و کسی حق ندارد با استناد به روایاتی این امتیاز را بپوشاند و حتی اگر روایتی پیدا شود که در آن بر برخی از صحابه طعن و عیبی وارد کرده باشد، بایستی آن روایت را دور انداخت و دلیل‌شان بر این مطلب آیاتی از قرآن کریم در وصف امت اسلامی است مانند: «کنتم خیرامه اخرجت للناس.[آل عمران/110] شما بهترین امتی هستید که برای مردم به وجود آورده شدید.» «و کذلک جعلنا کم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس،[بقره/143] و شما را گروهی قرار داده‌ایم که در نهایت میانه‌روی هستید تا شما در مقابل (مخالفان) گواه باشید» و «یوم لا یخزی الله النبی و الذین آمنوا معه.[تریحم/ 8] روزی که خداوند، پیامبر و کسانی که همراه وی هستند را ذلیل و رسوا نخواهد کرد.» اهل سنت این‌گونه آیات را دلیل بر عدالت، ممتاز بودن و اهل بهشت بودن همه اصحاب می‌دانند،[1] و بر همین اساس حاضر نیستند بپذیرند که عده‌ای از صحابه عادل نبودند و از مسیر اسلام منحرف شده‌اند. دلیلشان این است که آیات قرآن آن‌ها را ستوده است و این همان عادل بودن همه صحابه می‌باشد.[2]

این استدلال با این آیات بر عدالت همه صحابه به هیچ وجه درست نمی‌باشد. چون:
- این آیات نمی‌گوید تک تک اصحاب پیامبر بهترین امت هستند. بلکه امت اسلامی را که پیرو حقیقی پیامبر باشند اینگونه توصیف می‌کند و صحابه هم افرادی از امت اسلام‌اند و همچنان که در بین امت اسلامی افرادی فاسق وجود دارد ممکن است در بین صحابه نیز افرادی باشند که مرتکب گناه کبیره شده باشند.
- اگر قرآن کریم یک جا امت اسلامی را بهترین و... معرفی کرده است باید توجه داشت که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برخی از اطرافیان پیامبر، نه تنها عادل نبودند بلکه مسلمان هم نبودند. لذا خداوند سوره‌ای به نام منافقون نازل کرد و غیر مسلمان بودن عده‌ای از اصحاب را بر همگان روشن ساخت هر چند به اسامی این‌ها نپرداخت. طبق این سوره برخی از اصحاب دارای این خصوصیات بودند: دروغ گو در شهادت گفتن، بدکارترین افراد، کفر بعد از ایمان، ظاهری مؤمن و باطنی سرتاسر کفر، مستکبر، فاسق، جلوگیری کنندگان از انفاق، منتظر فرصت برای ضربه زدن به اسلام، زیان‌کاران اخروی و...[3] و در آیات دیگر قرآن کریم بیش از سی بار با لفظ نفاق و دورویی و وعده آتش جهنم برای برخی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) استفاده کرده است.
- قرآن کریم خود برخی از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را فاسق نامیده است و این یعنی برخی از آن‌ها حتی در زمان پیامبر نیز به فسق مشغول بودند: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر فاسقی از شما خبری آورد، اول تحقیق کنید مبادا که دروغ گفته باشد و شما به حرف او ترتیب اثر دهید و سپس پشیمان شوید.[حجرات/ 6]» به اتفاق شیعه و اهل سنت این شخص فاسق، ولید بن عقبه از صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود.[4]
- اهل سنت می‌گویند هر چند ممکن است صحابه مرتکب کبیره شوند ولی حتماً توبه می‌کنند و خداوند حتماً توبه آن‌ها را می‌پذیرد. در حالی که خداوند می‌فرماید اگر شما مرتد شوید و دست از اسلام بردارید، بهتر از شما مردمانی مسلمان می‌شوند [مائده/45] در حالی که باید طبق گفته اهل سنت، خداوند می‌فرمود اگر شما مرتد شوید من توبه شما را می‌پذیرم و از این آیه استفاده می‌شود که برخی از مسلمان‌ها مرتد می‌شدند. و نیز توبه اختصاص به صحابه ندارد و برای همه مسلمانان قرار داده شده است.
- علاوه بر این آیات فراوانی وجود دارد که می‌رساند برخی از صحابه عادل نبودند به طوری که قرآن کریم گاهی آن‌ها را مؤاخذه می‌کند که چرا عمل نمی‌کنید؟ کسانی که قلبشان مریض است، افرادی که رسول‌الله را اذیت می‌کردند و خداوند در دنیا و آخرت این‌ها را لعن کرده است. بنابراین هر چند صحابه مقامی والا داشتند و قرآن کریم از آن‌ها ستایش نموده است ولی با توجه به آیاتی که ذکر شد می‌توان گفت این مقامات برازنده تعدادی از صحابه می‌باشد همان طور که خداوند به تعدادی دیگر وعده عذاب و آتش جهنم داده است.

عدالت صحابه و روایات: هر چند با توجه به آیات فراوان در قرآن کریم لازم نیست که پندارهای افرادی را که ادعای عادل بودن همه صحابه را دارند، با روایات باطل سازیم ولی با این همه به چند روایت از اهل سنت اشاره می‌کنیم:
اهل سنت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این گونه نقل می‌کنند: «بهترین مردمان، مردم عصر من هستند...»[5] یا «صحابه مرا بد نگویید زیرا اگر کسی از شما برابر کوه احد طلا در راه خدا خرج کند برابر با مدّ صحابی و حتی با نصف مدش هم نمی‌تواند باشد».[6] یا «هر گاه کسانی را دیدید که از اصحاب من بدگویی می‌کنند بگوئید لعنت خدا باد بر کسی که بد است».[7]
اهل سنت با این روایات می‌خواهند بگویند که چون صحابه بهترین مردم، دارای بالاترین عمل و بدگویی‌شان سزاوار لعن است، پس همه عادل‌اند در حالی که احادیث دیگر در کتاب‌های خود آن‌ها ثابت می‌کند که همه صحابه تا آخر مؤمن نمانده‌اند از جمله در صحیح بخاری آمده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحابش فرمودند: «در روز قیامت می‌بینم که اصحاب مرا که از اهل شمال‌اند (از اهل جهنم) می‌گویم خدایا این‌ها اصحاب من‌اند و خداوند جواب می‌دهد که این‌ها بعد از شما مرتدّ شدند و من همانند سخن حضرت عیسی می‌گویم که خدایا تا زنده بودم مراقبشان بودم».[8] در روایتی دیگر آمده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود وقتی در حوض کوثر می‌بینم برخی از اصحابم اهل جهنم شده‌اند می‌گویم خدایا اصحابم! جواب می‌آید که تو نمی‌دانی این‌ها بعد از تو چه کارها کرده‌اند.[9] در ذیل این روایت، هشت روایت دیگر آمده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از جهنمی بودن عده‌ای از اصحابش خبر داده‌اند». کتاب‌های روایی دیگر اهل سنت که اعتراف می‌کنند برخی از صحابه اهل آتش هستند.

آیا با این همه روایات و دیدگاه‌های اهل سنت در کتب معتبر اولیه‌شان باز می‌توان گفت که همه صحابه بدون استثنا عادل‌اند؟ آیا عقل می‌پذیرد که جای صحابه عادل در جهنم باشد، آیا عادل، مرتد می‌شود و چگونه می‌توان پذیرفت که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از یک سو گفته باشند که به اصحاب من دشنام ندهید، ولی طلحه و زبیر، معاویه و صحابه‌ای که در نهروان بودند و با امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب جنگیدند، باز عادل هستند و اهل بهشت می‌باشند! امیر مؤمنان، که خود اهل سنت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده‌اند که فرمود یا علی جنگ با تو جنگ با من است، آزار تو آزار من است...[10]. همه این‌ها بیان‌گر این مطلب است که عادل دانستن کسی که با پیامبر خدا سر جنگ داشته باشد، آن حضرت را اذیت کند و مرتد و منافق باشد، پنداری باطل و بی‌اساس و دور از منطق می‌باشد. برای همین باید صحابه را نیز همانند دیگر مسلمانان سنجید و بر هر کسی بر اساس رفتار و اعمالشان حکم کرد که چه کسی عادل و چه کسی فاسق و ظالم می‌باشد.

علاوه بر تمام این مطالب اگر بنا باشد که خطاها و اشتباهات افراد را با اجتهاد آن‌ها بر طرف کنیم (یعنی بگوییم که اجتهاد کردند، پس ثواب هم برده‌اند)، بر این مبنا باید تمام انسان‌هایی که در دنیا خطا می‌کنند و جنایت مرتکب می‌شوند باید بنا را بر اساس اجتهاد آن‌ها گذاشت، که این‌گونه جانیان بشری که از مرگ انسان‌ها پشته‌ها می‌سازند در نظر خود اجتهاد کرده‌اند! پس جانیانی مانند داعش و النصرة  و مفتیان وهابی که با فتواهای خود جان انسان‌ها و حتی بشریت را به ورطه سقوط می‌کشانند، اجتهاد می‌کنند و پیش خداوند عالم بجای دو ثواب، یک ثواب می‌برند! آیا هیچ عقل سلیمی این را می‌پذیرد؟ آیا هیچ عقل سلیمی می‌پذیرد که اسرائیل و آمریکا و مفتیان وهابی که دستور قتل انسان‌های بی‌گناه را صادر می‌کنند، بگوئیم که این‌ها در حکم خود اجتهاد کرده‌اند و پیش خداوند عالم معذورند. نظر اسلام ناب یعنی شیعه واقعی امیر المومنین (علیه‌السلام) این است که صحابه و غیر صحابه هیچ فرقی نمی‌کنند. بله آنهائی که در دوران خفقان و دوران وحشت، مسلمان شده باشند نسبت به کسانی که در دوران راحتی و یا اجبار مسلمان شده باشند یک تفاوت‌هائی هست البته به شرط اینکه آنهایی که در دوران تنهایی پیامبر و یا در دوران خفقان ایمان آورده‌اند ایمان خود را حفظ کنند، از امتیاز خاصی برخوردار هستند. پس صحابی و غیر صحابی هیچ تفاوتی باهم ندارند. به صرف اینکه بعضی در زمان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) زندگی کرده‌اند هیچ گونه امتیازی برای آن‌ها به وجود نمی‌آورد. ممکن است کسی صحابی هم نباشد ولی از ایمان بسیار قویتری نسبت به بسیاری از صحابه داشته باشد که قطعاً این بالاتر و والاتر خواهد بود.

گذشته از این در تاریخ ثابت شده است که بعضی از صحابه دچار چه جنایتی شدند. مثلاً در جنگ بدر، طلحه و زبیر که از صحابی بزرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند جنگ جمل را راه انداختند که بیش از 20 هزار نفر جان خود را از دست دادند، چطور ممکن است بگوئیم که این‌ها چون صحابی رسول‌الله بودن نباید در مورد آن‌ها حرف زد و گناهی مرتکب نشده‌اند چون صحابی بودند و کار آن‌ها با خداست! عجبا بیست هزار انسان کشته می‌شود فقط و فقط به خاطر اینکه صحابی است و یا دچار خطا در اجتهاد شده است، نباید در مورد آن‌ها صحبت کرد؟ اگر این طور است و خطای در اجتهاد را مطرح می‌کنید، پس چرا در مورد شیعه این حرف‌ها را نمی‌زنید؟ اگرشیعه صحابه را البته نه همه آن‌ها را، بلکه بعضی از آن‌ها که دچار خطا شدند را لعن  می‌کنند (البته آن هم بر اساس آیات قرآن) چرا خطای در اجتهاد نمی‌دانید؟ و یا در مورد شفاعت و یا توسل آن‌ها را مشرک و کافر و مهدور الدم می‌دانید؟ آیا همه این‌ها سیاسی نیست؟ صحابه را به خاطر اینکه وصایت و جانشینی را تغییر دادند و یا جنگ‌های خونینی را راه اندازی کرده‌اند به خاطر مصون ماندن از این‌ها صحابه را مقدس و تطهیر می‌کنند.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. رک: خطیب بغدادی، الکفایه فی علم الروایه، بی جا، دار الکتب العربی، 1405 ق، ص 64.
[2]. غزالی، محمد، المستصفی فی علم الاصول، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417 ق.ص 130.
[3]. رک: سوره منافقون.
[4]. ر.ک: مخزومی، مجاهد، تفسیر مجاهد (از اهل سنت)، پاکستان، اسلام آباد، مجمع البحوث الاسلامیه، بی تا، ج 2، ص 606.
[5]. بخاری، محمد، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401 ق، ج 3، ص 151.
[6]. همان، ج 4، ص 159.
[7]. همان، ص 195.
[8]. صحیح بخاری، پیشین، ج 4، ص 110 و ص 143.
[9]. همان، ج 7، ص 207.
[10]. ثقفی، ابراهیم، الغارات، ج 1، ص 62.