پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_در مورد تاریخ پیدایش فرقه اهل‌حق مطلب مستند و استواری در کتب تاریخ ملل و نحل در دست نیست. با این حال برخی نویسندگان هوادار یا متمایل به این فرقه برآنند که تاریخ پیدایش این فرقه به قرن دوم باز می‌گردد و در قرن هفتم و هشتم هجری تجدید حیات یافته است چنان‌که آمده است: «اسرار یارسان[1] که در قرن دوم هجری در سینه "بهلول ماهی" و یارانش محفوظ بود و تا قرن هفتم هجری آن اسرار دست به دست به یک‌دیگر سپرده و در سده هفتم و هشتم به صورت قانون و ارکان اهل‌حق و به نام "حق" و "حقیقت" و "یارسان" به یاران ابلاغ گردید و در واقع "سلطان اسحاق"(سهاک) روی همین جهت "مؤسس" و مقنن مسلک اهل‌حق محسوب می‌گردد».[2]

در بعضی کتب دیگر، تاریخ و نحوه پیدایش فرقه اهل‌حق چنین بیان شده است: «ظاهراً پیدایش یکی دیگر از فرق غلات شیعه به عقیده مینورسکی که در ایران و سرزمین‌های همسایه آن در میان آذربایجان و ترکان، کردان و فارس زبانان رواج وافر یافت مربوط به قرن نهم هجری بوده است؛ این فرقه خود را "اهل‌حق" می‌نامیدند ولی ایرانیان شیعه آن را "علی‌اللهی" می‌خواندند».[3] در نوشته‌های پراکنده منسوب به این فرقه که بیشتر دست‌نویس و به صورت منظوم و به زبان کردی محلی و گاهی "لکی" و "لری" بوده و در افواه عامه مردم نیز نقل می‌گردد آمده است: «این مسلک ابتدا در قرن چهارم توسط شخصی به نام "مبارک شاه" ملقب به "شاه خوشین" به عنوان سلطان طریقت در سرزمین فعلی لرستان رواج یافته و وعده داده که پس از رحلت خود، روح ذاتی‌اش به جود جسم شخصی به نام سلطان اسحاق تجلی ذاتی خواهد کرد».[4]

به طور مشخص‌تر و بدون استناد به منبعی قابل قبول نقل می‌شود: «طبق وعده شاه خوشین در سال 580 هجری، در روستای "وزمنجه" از توابع "برزنجه" عراق فعلی مطابق با 15 ربیع‌الاول، اسحاق به دنیا آمده و جهان یارسان و مریدان و دیده‌داران را به روشنایی کامل هدایت کرد و این در واقع پس از یکصد سال از رحلت شاه خوشین بوده است».[5] در بین مردم لرستان معرف بوده که شاه خوشین از رهبران اهل‌حق بوده است. یکی دیگر از افراد اهل‌حق منطقه گوران(گهواره) بدون استناد نقل می‌کند: «آیین یاری در اوایل قرن هشتم به وسیله شیخ اسحاق به لفظ محلی (سلطان سهاک) در اورمان کردستان بینانگذاری و در باطن امر طبق گواهی دفاتر(دفترهای دست‌نویس موجود در میان اهل‌حق) حقیقت یک‌صد هزار سال دفتری قبل از خلقت در عالم ذرات به امر خداوند در بین ملکوت بنیانگذاری گردید».[6] همین نویسنده می‌افزاید: «برای ظهور پیشوایان مذهبی یارسان و تحریر دفترها تاریخ دقیقی نمانده است».[7]

در نتیجه به گواهی بزرگان اهل‌حق ادعای تاریخ دقیقی برای ظهور این فرقه ادعایی کذب و بدون استناد به منبعی قابل اعتناست، چرا که منابع داخلی اهل‌حق از تعیین تاریخ دقیقی برای ظهور این فرقه عاجز هستند و هر کدام ظهور این فرقه را به زمانی ارجاع داده‌اند.

منابع:

[1]. "یارسان" نام دیگر فرقه اهل‌حق می‌باشد که در مناطق اهل‌حق نشین زیاد این اصطلاح استعمال می‌شود و گاهی نیز "یارستان" می‌نویسند که اهل‌حق به هم‌کیشان و هم‌مسلک‌های خود و گاهی نیز به خالق متعال "یار" خطاب می‌کنند که از اصطلاح یارسان یا یارستان منطقه اهل‌حق نشین را اراده می‌نمایند که اختصارا به معنی "اهل‌حق" نیز به کار می‌رود.
[2]. صفی‌زاده صدیق، نامه‌سرانجام کلام خزانه، دوره هفتوانه، هیرمند، 1375 شمسی، ص 25
[3]. ولادمیر مینورسکی، اسلام در ایران، ص 325
[4]. افضلی قاسم، مکاتبات با سازمان دایرة المعارف تشیع، ص 1
[5].همان
[6]. آیین یاری، ص 7
[7]. مجید قاضی، رمز یاری، ص 9

برای مطالعه بیشتر در این زمینه رجوع شود به کتاب شناخت فرقه اهل‌حق اثر آقای عبدالله خدابنده.