پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برای مطالعه تاریخ دینی اهل‌حق پیش از بررسی زندگانی و عقاید بزرگان و بنیانگذاران آن، باید به خصوصیات مردمی که اهل‌حق در بین آنها بوجود آمده نظر بیفکنیم.
کردها
بنا بر دفتر و روایات اهل‌حق اولین مبلغین این مذهب از میان کردها برخواسته و به نشر و ترویج عقاید خود پرداخته‌اند. کرد – به معنی عام آن –[1] شاخه‌ای از ایرانیان محسوب می‌شود که در مناطق کوهستانی زاگرس و دشت‌های مجاور آن به کشاورزی و دامداری مشغول بوده است، از این نظر (در گذشته) طوایف لر و لک را نیز به همین معنی از جمله کردها به شمار آورده‌اند.
کردها مردمی سخت‌کوش و دلیر و مهمان‌نوازاند که تیره‌هایی از آن‌ها به سبب برخی وقایع تاریخی، از جایگاه اصلی خود به مناطق دیگری چون خراسان و گنجه و مصر کوچ داده شده‌اند، در حال حاضر در بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه چون ایران و ترکیه و عراق و سوریه و برخی از جمهوری‌های تازه استقلال یافته شوروی سابق دیده می‌شود.[2] بعد از تسخیر امپراطوری ایران توسط اعراب و گسترش اسلام، این مردم ظاهرا مسلمان شدند، اما در واقع به باورهای پیشین خود در قالب دین جدید(اسلام) معتقد بودند، در مناطق کوهستانی ایران غربی، به سبب صعب‌العبور بودن و نیز خشونت ساکنان آن، مبلغین و فقهای اسلامی نتوانستند آن‌چنان که باید در میان آنها به نشر احکام اسلامی بپردازند، اما این کوهستان مامن  خوبی برای افکار و عقایدی بود که از نظر حکومت مرکزی بدعت خوانده می‌شد.[3]
کردها به سبب خوی سلحشوری و بیگانه ستیزی خود، برخورد سالمی با دیگران از جمله مسلمانان نداشتند. این مساله حتی در فقه اسلامی و برخی کتب تاریخی نیز منعکس است.
شاید بیش از هر چیز، به سبب  نفوذ  صوفیه، کردها با مبادی دین اسلام آشنا شدند. صدها سال طول کشید تا تمامی ایشان به دین جدید روی آورند. با این وجود مسلمان شدن ایشان به معنی ترک آداب و رسوم ایرانی – بقایای آیین پیش از اسلام – نبود، حتی در حال حاضر عناصر ایرانی در زندگی روزمره کردان اهل سنت و تشیع مشهود است.
مینورسکی در مقاله "کرد" در دایره‌المعارف اسلامی، درباره دین‌های پیشین کردها مطالبی، آورده است که نشان می‌دهد در روزگاران گذشته، در بین ایشان علاوه بر دین‌های ایرانی(هند و اروپایی) و نیز باورهای بومیان ایران قبل از ورود آریایی‌ها، مسیحیت و برخی فرق گنوسی معمول بوده است. بنا بر شواهدی که مینورسکی به دست می‌دهد، کردانی که در شمال بین‌النهرین دین مسیحیت را پذیرفتند، پیش از مسیحیت به پرستش اشجار و خورشید و حتی بتهای مسی و پرستش اهرمینان می‌پرداخته‌اند.[4] بعد از اسلام نیز آیین باطنی، خارجی(خوارج)، خرمیه و بسیاری درگر از فرق اسلامی در میان ایشان گسترش یافته است. در حال حاضر نیز اغلب کردهای اهل تسنن در فقه  پیرو امام شافعی می‌باشند. اما طوایف لر و لک پیرو مذهب شیعه امامیه‌اند.[5]

با شناخت مختصري از پيروان اهل‌حق آشنايي بيشتري از عقايد و آداب و رسوم اين فرقه پيدا کرده و بهتر مي‌توان علل رفتار و آداب اين فرقه را تحليل کرد.

منابع:
1- ر.ک به زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، ج 2، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1371 شمسی، صص 332 و 333
2- ظاهرا پیروان اهل‌حق نقاط مختلف ایران تا مرکز هند از کردان مهاجر بوده باشند و از غرب ایران تا کشورهای بالکان از کردان ترکیه و عراق باشند که بیشتر از فرق بکتاشیه اهل‌حق می‌باشند که اوجلان آن‌ها را قزلباش و یا یکی از طریقه‌های صوفی‌گری علوی خطاب می‌کند که خود نیز از این علویان است.
3-فرخ‌منش، صحبت، مقدمه‌ای بر دین و روان با تاکید بر اهل‌حق، ص 158
4- Minorsky, KURD, (aforemention)
5- فرخ‌منش، صحبت، مقدمه‌ای بر دین و روان با تاکید بر اهل‌حق، ص 159
برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک به فرخ‌منش، صحبت، مقدمه‌ای بر دین و روان با تاکید بر اهل‌حق؛ صفی‌زاده، صدیق، پیروان و مشاهیر اهل‌حق، انتشارات حروفیه، تهران، 1387 شمسی