پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_جهت تحقیق در هر رشته‌ای آشنایی با منابع و مکتوبات دسته اول آن رشته از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این نوشتار سعی شده است تا منابع دسته اول فرقه اهل‌حق بصورت مختصر معرفی گردد.اما در فرقه اهل‌حق این مآخذ به سه دسته تقسیم می‌شوند که به ترتیب مآخذ ترکی و کردی، مآخذ فارسی و مآخذ شفاهی هستند.
الف) مآخذ ترکی و کردی (گویش‌های گورانی، اورامی و لکی)
مهمترین منابع درباره اهل‌حق، اشعاری است که به گویش‌های مختلف منطقه کرمانشاه و ترکی آذری درباره اصول عقاید و باورهای فرقه اهل‌حق، در قالب اساطیر و افسانه‌ها وجود دارد، اشعار مکتوب ایشان را "دفتر" می‌نامند. بسیاری از این دفترها که به سده‌های سوم تا سیزدهم هجری قمری منسوب است، پیش از مکتوب شدن، سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند و احتمالا از قرن سیزدهم کلام خوانان به کتابت آنها اقدام کرده‌اند. اغلب این دفترها گزارش ایمانی پیروان اهل‌حق می‌باشند که به مظاهر الوهیت و مظاهر فرشتگان منسوب داشته‌اند. دفترها به سبب این انتساب تقدس دارند. اغلب اشعار آنها، ده هجایی است و قسمت‌هایی از آن دفترها به صوت دو بیتی سروده شده است. گمان می‌رود نمونه‌های کهن دو بیتی در این مجموعه‌ها شعری پیدا شود، پیروان اهل‌حق، دفترها و کلامهای خود را از بیگانگان مخفی نگاه می‌دارند، گفته می‌شود عامه جماعت اهل‌حق نیز از دسترسی به برخی از این دفترها محروم هستند.[1]
مهم‌ترین دفترهای اهل‌حق "نامه سرانجام" است که خود مجموعه‌ای از دفترها را شامل می‌شود. قسمت‌هایی از نامه سرانجام در "دفتر رموز یارسان" آمده است. اغلب دفترهای اهل‌حق بصورت خطی دراختیار خاندان‌های این مذهب است.
بخشهای دیگری از این دفترها و نسخه‌هایی از سرانجام در اختیار مستشرقین چون ایوانف و مینورسکی قرار گرفته‌اند. متون قدیمی اهل‌حق که همه به زبان گورانی قدیم و گویش‌های (ماچو ماچو!) و سیدی از شعب زبان اورامانی قدیم و از خویشاوندان زبان (زارایی) و گاه آمیخته‌ای از این زبان‌ها با لغات کردی و لکی است و متون ترکی (آذربایجانی)با آنکه مؤخر برین مآخذ شده معذلک مفیدند.
"زبان گورانی و گروه گویش‌های قدیم اورامانی که تا این اواخر در پهنه زبان شناسی نسبتا وسیع‌تری در مراکز غربی و جنوبی کردستان ایران بدانها تکلم می‌شد و "دفاتر " و "کلام‌ها"ی مذهبی منظومه‌های حماسی و تغزلی بدانها نگاشته شده‌ بواسطه شیوع و فشار لهجه کردی و انتشار زبان فارسی ادبی کم‌کم دایره خود را تنگ‌تر یافته و بالاخره (اقلا با خصوصیات ساختمانی لغوی و دستوری قدیمشان) از سر زبان‌ها افتاده و عامه مردم این مناطق آنها را فراموش کرده‌اند. از اشکالات دیگر این آثار مذهبی که به زبان گورانی قدیم نوشته شده، وجود عبارات و مضامین پیچیده و کلمات مهجور و گاهی استعمال لغات نادر است که فهم آنها را دشوار و برای کسانی که آشنایی زیادی با موضوعات و اشارات اسرار‌آمیز اهل‌حق ندارند ممتنع می‌سازد هرچند تا کتون در مقابل متون دشوار گورانی که صعوبت دسترسی بدانها شناسایی این فرقه را برای طالبین فارسی زبان ناممکن ساخته بود، خوشبختانه در قرن اخیر رسالت منظومه‌هایی چند به زبان فارسی نگارش یافته این نوشته‌ها بیش از همه برای مطالعه تحول آیین حقیقت و چگونگی آن در قرن اخیر حاوی مطالب سودمندی می‌باشد.
بخشهایی از دفترهای کردی نخستین بار، شاید توسط قوشچی اوغلی به زبان ترکی آذری ترجمه شده است. قطعاتی از سرودهای ترکی توسط مینورسکی به زبان انگلیسی ترجمه شده است، از این ترجممه در اثر ایوانف آمده است.[2]    
ب) مآخذ فارسی
مآخذ فارسی مذهب اهل‌حق به نسبت منابع کردی بسیار اندک است و مربوط به سال‌های اخیر است. از میان قدیم‌ترین آنها فقط به توصیف مشاهدات خود از جماعت اهل‌حق پرداخته‌اند. "طرائق الحدائق و دبستان المذاهب" از این دسته‌اند. آثار نورعلی الهی "برهان الحق و آثار الحق" و پدرش حاجی نعمت‌الله جیحون‌آبادی "شاهنامه حقیقت" از مهمترین مآخذ فارسی محسوب می‌شوند.
مینورسکی در مقاله خود از اثر دیگر جیحون‌آبادی به‌نام "فرقان الاخبار" استفاده کرده که از طرف اهل‌ق انتشار نیافته است. اساطیر و افسانه‌هایی در تذکره اعلی به زبان فارسی موجود است که احتمالا از قدیم‌ترین مآخذ فارسی مذهب اهل‌حق است.
ج) مآخذ شفاهی
علاوه بر متون در دسترس اهل‌حق می‌توان از عقاید پیروان اهل‌حق بطور شفاهی نیز استفاده کرد. اگرچه ایوانف معتقد است که جماعت اهل‌حق در جواب به سوالات پژوهشگران، فی‌البداهه پاسخ می‌گویند و در مواقعی به سبب بی‌سوادی و کم‌اطلاعی ایشان نمی‌توان به این پاسخ‌ها استناد کرد. اما در مواردی این پاسخ‌ها نکات جالب و ارزنده‌ای را در خود دارند.
در پایان به این نکته اشاره می‌شود که اگر فرقه یا آیینی ادعای حقیقت و در راه صواب بودن را دارد، باید به بقیه مردم این حق را بدهد تا بتوانند در آن فرقه تحقیق کنند و آزادانه به سوی او گرایش داشته باشند. اما با پنهان کردن و مخفی نگاه داشتن معارف خود نمی‌توان حقانیت خود را ثابت کرد؛ بلکه انگشت اتهام و پوچی را به سوی خود نشانه می‌روند و خود را متهم می‌کنند به اینکه فرقه مورد نظر خالی از هرگونه معارفی است که انسان می‌تواند بوسیله آن به لقاء الهی دست یابد.
منابع:
1-از این روست که تحقیق و پژوهش در مورد چنین فرقه‌هایی دشوار است. البته این کار به اعتقاد ایشان درباره آیین‌هایشان برمی‌گردد؛ بدین نحوه که ایشان معتقدند که مطالب ایشان باید از دسترس نااهلان به دور و محفوظ باشد، لذا از انتشار آن جلوگیری می‌کردند. البته در سالهای اخیر کتابهای ایشان توسط برخی از اهالی همین فرقه منتشر شده که البته با مخالفت عده‌ای از همکیشانشان همراه شده است و در سالهای اخیر نیز پژوهشگرانی بصورت میدانی به تحقیق در این فرقه پرداخته‌اند.
2- قوشجی اوغلی از مترجمین کلام‌های اهل‌حق به زبان ترکی است.
با استفاده از کتاب "دین و روان با تاکید بر اهل‌حق" اثر "صحب فرخ منش"