پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اساسی‌ترین مسائل فکری تشیع که بر بخشی از رفتارهای شیعیان تأثیرگذار بوده است و در مقاطع مختلفی باعث به وجود آمدن جنبش‌ها و یا حتی قیام‌هایی گردیده، امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد. البته همه فرق اسلامی بر وجوب اصل آن اتفاق نظر دارند و از فروع دین مبین اسلام به حساب می‌آید. ولی در توجیه و تفسیر و یافتن مصداق برای عمل به آن اختلاف نظر وجود دارد. این مبحث که یکی از بن مایه‌های اصلی تفکر شیعی است و نقش زیر بنایی مهمی در عقاید و رفتار شیعیان در طول تاریخ ایفا نموده برخاسته تعالیم نورانی قرآن کریم می‌باشد: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتابِ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ.[آل عمران/110] شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید، و از کار ناپسند بازمی‌دارید، و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعاً بر ایشان بهتر بود برخی از آنان مؤمن‌اند  [ولی] بیشتر‌شان نافرمانند.»

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ.[توبه/ ۷۱] و مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند، که به کارهای پسندیده وا می‌دارند، و از کارهای ناپسند باز می‌دارند، و نماز را بر پا می‌کنند و زکات می‌دهند، و از خدا و پیامبرش فرمان می‌برند. آنان‌اند که خدا به‌زودی مشمول رحمت‌شان قرار خواهد داد، که خدا توانا و حکیم است». در منابع شیعه به صراحت به آن اذعان شده است و امام علی (علیه السلام) در وصیت خویش به همگان می‌فرماید: «... لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَر ...[1] امر به معروف و نهى از منكر را ترك مكنيد.»

امر به معروف و نهی از منکر از واجبات دینی است که بر هر مسلمانی است که در طول زندگانی خود آن را بجا آورد. امام حسین (علیه السلام) نیز با توجه مسئولیت دینی و اجتماعی خود تصمیم گرفت در مقابل مفاسد سیاسی و اجتماعی زمان قیام کند و با تعمق در منطق روشنگر حضرت به روشنی در می‌یابیم که یکی از اهداف بلند آن حضرت در نهضت عاشورا عمل به دو اصل مترقی امر به معروف و نهی از منکر یا دعوت به قانون مداری و هشدار از قانون‌شکنی و خودکامگی، یا زنده ساختن نظارت ملی است؛ و این خود عاملی سرنوشت ساز و مستقل و بسیار پر اهمیت است که آن انسان والا را بر می‌انگیزد و به‌سوی انجام وظیفه و ادای رسالت تاریخی در آن شرایط بحرانی و تیره و تار جامعه به حرکت می‌آورد.[۲] حضرت در مناسبت‌های مختلف یکی از اهداف اصلی قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر معرفی کرد. حضرت در در وصیت خود به برادرش محمد بن حنفیه فرمود: «... إنما خرجت لطلب النجاح و الصلاح فی أمة جدی محمد أرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر ...[۳] من برای رستگاری، اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر در امت جدم  قیام کردم.»

امام حسین (علیه السلام) که از لحاظ قلبی مخالف حکومت امویان بود و از مخالفان معاویه به شمار می‌آمد در زمان یزید که اسباب ظاهری قیام فراهم‌تر بود و فسق و فساد یزید عیان‌تر و همین‌طور با توجه به بیعت خواهی یزید از حضرت، امام حسین (علیه السلام) تصمیم به انجام این فریضه در عالی‌ترین سطح آن که وظیفه امام معصوم یا نایب آن است گرفت و با قیام سرخش مهم‌ترین برگ از تاریخ را رقم زد.    

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. کلینی، الکافی، تصحیح، علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ ه.ق، ج ۷، ص ۵۲.
[۲]. ابن نما حلی، ‌ مثیر الأحزان، (در سوگ امیر آزادی) ترجمه علی کرمی، انتشارات حاذق، قم، ۱۳۸۰، ص ۲۸.
[۳]. ابن اعثم کوفی، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ ه.ق/ ۱۹۹۱م، ج ۵، ص ۲۱.